Üniversite Nedir? Üniversite, Eflatun ve Aristonun hiçbir politik ve dini baskı unsuru olmadan öğrencileri ile felsefi tartışma yarattıkları ortamdan esinlenerek günümüze kadar evrensel ölçekte bağımsız ve tüzel kişiliğe sahip kurumlar olarak universitas üniversite adını almışlardır. Üniversite felsefi tartışma ortamında akıl sürecini duygusal sürecin önüne alarak kişilerin olayları görerek ve tartışarak farkına varılabilirliğini sağlayan ortamlardır.
Üniversite Nedir? ilk üniversiteler
Bugünkü anlamda ilk üniversitelere Abbasiler döneminde Bağdatta rastlanır. ilk üniversiteyse, Emeviler tarafından Fasın Fez şehrinde 859 senesinde kurulan Keyruvan Üniversitesidir. Eski Yunan ve Roma dönemlerinde bazı yüksek eğitim ve öğretim teşkilatları olmasına rağmen bunların bugünkü anlamda üniversite niteliği yoktur. Batıda üniversiteler, islam medeniyetinin Endülüs Emevi Devleti vasıtasıyla Avrupaya girmesiyle başlar.
Fas, Kurtuba ve Gırnata üniversiteleri, ilim ve fennin kilise ve piskoposların tesirindeki ruhban sınıfına mensup öğretim üyeleri olan okullara girmesine vesile olarak, sadece hukuktan ibaret olan öğretim dalına tıp, astronomi, ilahiyat ve benzerlerinin de eklenmesini sağladı. O zamana kadar Avrupa kralları ve devlet adamları tedavi olmak için Kurtuba Üniversitesinin Tıp Fakültesine gelirlerdi. Hatta Dünyanın düz olduğuna inanan Avrupalılar, Galileo, Kopernik, Newton Dünyanın döndüğünü derin ve uzun araştırmalarının sonucunda söyleyince onları suçlu görüp hapsedecek kadar ilim ve fende geriydi.
Bağdattaki Nizamiye Medresesi 1065, Osmanlılardaki ilk üniversite olan iznik Medresesi 1331 gibi misalleriyle de Selçuklular ve Osmanlılar döneminde hızla gelişen medrese müessesesi Tanzimata kadar fen derslerinde de söz sahibiydi Bkz. Medrese. Fen dersleri kaldırılınca ilim ve fenni Endülüs Emevileri vasıtasıyla islam medeniyetinden alan batı, doğuyu geçmeye başladı. Daha sonra 1863 Darül-Fünun adı altında teşkilatlanan bu yüksek eğitim-öğretim müessesesi çeşitli safhalardan sonra 1933 te istanbul Üniversitesi olarak yeniden düzenlendi.
Batıda Bologna, Pavia, Revenna ve Paris adları altında gelişmeye başlayan ilk üniversiteler uzun süre psikoposların kontrolünde kalmaya devam etti. Hatta Bologna Üniversitesinin, rektörleri öğrenciler tarafından seçilmekteydi. Öğrenciler nation denen dört gruba ayrılır ve her grubun lideri rektörün yanında yönetime katılırlardı.
Buna rağmen asıl yönetici ve söz sahibi kimseler piskoposluktan gönderilen ve kançı denen kimselerdi. Paris Üniversitesinde ise öğrencilerle birlikte öğretim üyeleri de o yönetimde rol alırlardı. Fakat neticede yine kontrol piskoposluğundu. Sonraları üniversite rektörü piskoposluğa karşı otoritesini sağlayarak özerk hale geldi. Bunu takiben papalığa bağlı olmayan ingiliz Oxford ve Cambridge üniversitelerinden sonra 14. yüzyıla kadar çeşitli Avrupa şehirlerinde üniversiteler, kuruldu.
Günümüz Oxford Üniversitesinde bir törenGünümüzdeki teşkilat ve statüye sahip üniversiteler memleketimizde, 1863 te kurulan Darülfünunla başlar. Avrupa üniversitelerinde eğitim öğretim kilisenin kontrolü altındaki teoloji din ilmine dayanmasına rağmen Türklerin Selçuklu, Osmanlı ve daha pekçok değişik dönemlerde kurdukları çeşitli statülerdeki üniversitelerde müsbet ilimlerin de okutulması bakımından üniversite olarak ilmi kariyerini başından günümüze kadar muhafaza etti.
Bu sebeple Türkiyede modern üniversitelerin ilki olan istanbul Üniversitesi, 1453 senesinde Fatih Sultan Mehmed Hanın din ilimleri yanında fen ilimlerinin de okutulması için kurduğu Fatih Külliyesine Medreseler topluluğu dayanmakta olup, beş asırlık bir geçmişe sahiptir. 1933 te kaldırılan Darülfünun, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı olmak üzere muhtariyet ve tüzel kişiliği olmayan istanbul Üniversitesi olarak yeniden teşkilatlandırıldı.
Osman Hamdinin 1882 de kurduğu Sanayi-i Nefise Mektebi şimdiki adı Mimar Sinan Üniversitesi türkiyedeki en köklü üniversitelerdendir. Bu arada Ankarada çeşitli tarihlerde Hukuk 1927, Dil ve Tarih-Coğrafya 1935, Fen 1943 ve Tıp 1945 gibi fakülteler kuruldu. Aynı zamanda aslı 1773 yılına dayanan Yüksek Mühendis Mektebi, istanbul Teknik Üniversitesi adını aldı 1944.
1945 te çıkarılan kanunla bütün üniversiteler, aynı hükümlere tabi olmak üzere ilim ve idarede muhtar tüzel kişilikler haline geldi. 1960 ta üniversiteler kanununda yapılan değişiklikle üniversiteler, fakülte, enstitü, yüksek okul ve araştırma kuruluşlarından meydana gelen, idari ve ilmi muhtariyeti olan eğitim, öğretim ve araştırma merkezleri haline geldi. Yine bu kanuna göre yeni fakülte açılıp kapatılması için üniversite senatosunun teklifi ve Milli Eğitim Bakanının tasdik etmesiyle yürürlüğe girdi.
1961 Anayasası, 1971 Anayasa değişikliği ve 1982 Anayasasında üniversite teşkilatlarında yapılan bazı değişiklikler esnasında memleket sathında çeşitli yeni üniversiteler kuruldu. 1955 te kurulan Trabzondaki Karadeniz Teknik Üniversitesi, 1956 da ingilizce öğretim yapacak şekilde Ankarada kurulan Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 1954 te yine Ankarada kurulan Hacettepe Üniversitesi, 1955 te izmirde kurulan Ege Üniversitesi, 1971 Kayseride kurulan Erciyes Üniversitesi, 1976 de Robert Kolejinin hükümete geçmesiyle kurulan ve ingilizce eğitim yapan istanbul Boğaziçi Üniversitesi, 1957 de Erzurumda kurulan Atatürk Üniversitesi bunların en önemlileridir.
Orta öğretimin memleket sathında gittikçe yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan talebe fazlalığını değerlendirmek için Milli Eğitim Bakanlığının açtığı çeşitli yüksek okulları Diyarbakır, Elazığ, Sivas, Malatya, Samsun, Eskişehir, Bursa, Edirne gibi illerde kurulan yeni üniversiteler takip etti. Akademi adı altında faaliyet göstermelerine müsade edilen bazı özel yüksek okullar, Anayasaya göre yüksek okul kurma yetkisi devlete ait olduğundan devletleştirildi. 1982 Anayasasıyla bütün yüksek öğrenim kurumları üniversite çatısı altına alındı. Bu kurumların kontrolü yine 1982de kurulan Yüksek Öğretim Kuruluna YÖK verildi. 1982de kabul edilen kanun hükmündeki bir kararnameyle memleket sathındaki üniversiteler belirlenerek yeni bir düzene sokuldu.
Üniversitelerin Yönetimi
Üniversitelerin, idaresi rektör, senato ve yönetim kurulu tarafından sağlanır. Senato rektörün başkanlığında fakülte dekanları ve her fakülteden bir temsilci profesörden meydana gelir. Senatonun görevi üniversiteyle ilgili kanun, tüzük tasarılarını ve yönetmelikleri hazırlar. Bütçe, seçim, yeni kürsü, enstitü açılması veya kaldırılmasıyla ilgili kararları, teklifleri inceler ve yürürlüğe koyar.
Üniversite yönetim kurulu yine rektör başkanlığında, dekanlar ve seçimli üç profesörden meydana gelir. Rektörler, beş yılda bir üniversite öğretim üyelerinin seçtiği 6 adaydan, YÖKün seçtiği üç adaydan biri. YÖK, Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Genel Sekreterse üniversitenin idari işlerine bakar. Yazı işleri, personel, kütüphane, hizmetçiler buna bağlıdır. Kaynak: Üniversite Nedir?