şırnak Tarihi
şırnak, ili tarihsel olarak çok eski bir geçmişe sahiptir. şırnak, ili Katip Çelebinin 17. yüzyılda yazdığı Seyahatname ve tarihi rivayetlere göre Nuh Tufanı öncesine dayanır. Bu rivayetlere göre Cizre tufandan sonra ikinci kez Hz. Nuh AS ve oğulları tarafından inşa edilirken Cizrenin kızgın sıcağından korunmak için şırnak yazlık ve yaylak olarak inşa edilmiştir
şırnak Nuhun gemisi kalıntılarının olduğu öne sürülen Cudi Dağının Kuzeyinde şehri Nuh adıyla kurulmuş önceleri şerneh daha sonraki yıllarda ise şırnak adını almıştır. şırnak ili tarihte bir çok önemli devletin başkentini kendi topraklarında barındırmıştır. Birinci Babil devletinin başkenti BABiLKebeli Köyü Cizre sınırları içindedir. Aynı zamanda Guti gudi imparatorluğunun başkenti olan Bajarkard Silopi ilçesi topraklarındadır.
şırnak Guti Babil Med Asur Pers Sasani Emevi Abbasi Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde Cizreye bağlı bir yerleşim birimi idi. 1913 yılında ilçe olmuş ve siirt iline bağlanmıştır. Bu konumu 1990 yılına kadar sürmüştür. 18.05.1990 tarih ve 20522 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 16.05.1990 tarih ve 3647 sa yılı yasa ile il statüsüne kavuşmuştur. ile bağlı altı ilçe bulunmaktadır. Bu ilçeler Beytüşşebap Cizre Güçlükonak idil Silopi ve Uluderedir.
ile bağlı altı ilçenin tarihleri geçmişlerine ilişkin bilgi aşağıda verilmiştir Beytüşşebap ilçesi ilçe oldukça eski bir yerleşim birimidir. Beytüşşebap Beyt ve şebap kelimelerinden elde edilmiş arapça bir birleşik isimdir. Gençlerin evi anlamındadır
Beytüşşebap tarihi eskilere dayanır. tanin Dağlarından M.Ö.1000-7000 yılları arasında Neolitik dönemlere ait kayalara kazınmış resim ve kompozisyonların bulunması ilçede 12.000 yıl öncesi insanların yaşadığı ve yerleşik bir düzenlerinin olduğunu gösterir.Tarihi süreç içerisinde ilçeye sırasıyla Hurriler Mittaniler Asurlular ve Urartular egemen olmuşlardır. ilçe 1054 yılında Selçukluların 1514 yılında ise Osmanlı imparatorluğu nun egemenliği altına girmiştir. 1855 yılında erzurum 1865 yılında Van iline bağlanmıştır. 1887 yılında ilçe olan Beytüşşebap 1926 yılında Siirt 1936 yılında hakkari ve 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile şırnak iline bağlanmıştır.
Cizre ilçesi Cizre M.Ö.4000 yıllarından itibaren Gerzubakarta adıyla Guti devleti hakimiyeti altındadır. Gutiler döneminde ilk Cizre suru yapılmıştır. Cizre M.Ö.1894 yılında l.Babil Devleti yönetimine girmiştir. Babil Cizreye 22 Km mesafededir.
Cizre M.Ö.1595 yılında Babil egemenliğinden arap egemenliğine geçmiştir. Daha sonra Asurlular Medler Persler Sasaniler Artuklular Eyyubbiler abbasiler Selçuklular Moğollar ve 1627 yılından itibaren de Osmanlı Devleti hakimiyeti altına girmiştir.
Cizre beyliği önceleri diyarbakır sancak Beyliğine bağlı iken 1841 yılında Musula bağlanmıştır. Milli mücadele döneminde büyük başarılar gösteren Cizreye Fransızlar gelip şehri savaşsız teslim almak istemişlerse de halkın direnişi ve silahlanmayı görerek işgalden vazgeçmişlerdir.
islamiyetin Cizreye girmesi ile birlikte şehre yarımada anlamına gelen Cezire adı verilmiş Cumhuriyet döneminde ise küçük bir düzeltmeyle Cizre olarak değiştirilmiştir. Önceleri mardin iline bağlı bir yerleşim birimi iken 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile şırnak iline bağlanmıştır.
Güçlükonak ilçesi ilçe daha önce Siirt ilinin Eruh ilçesine bağlı bir köy iken 09.05.1990 tarih ve 3644 sayılı kanunla ilçe olmuştur. 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı Kanun ile idari bağlılığı değiştirilmiş ve şırnak iline bağlanmıştır.
idil ilçesinin milattan önceki adının Zarih olduğu söylenir. Zapdey adında bir süryaninin ilçeye hizmetlerinden dolayı da idile Beyt-Zaptdey Zapdeyin evi adı verildiği dolaşan rivayetler arasındadır. Milattan sonra300-400 yıllarında Farslar burayı istila ettiler. Farslar döneminde buraya Hazak ismini vermişlerdir. Hazak farsça bir kelime olup mert ve cesur anlamındadır.
idilde 1393 – 1491 döneminde Türkmenlerin büyük ölçüde nüfuz ettikleri ve 1387 yılında Timur un istila ettiği bilinmektedir. Timurun ölümü ile Karakoyunlu devletinin eline geçen idil o Günden sonra Türklerin hakimiyeti altına geçmiştir. 1924 yılına kadar köy olan idil bu tarihten itibaren Cizre ilçesine bağlı bir bucak 1937 yılında ise Mardin iline bağlı ilçe olmuştur.
idil 18.05.1990 tarih ve 20522 Resmi Gazetede yayınlanan 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla şırnak iline bağlanmıştır Silopi ilçesi de M.Ö. çeşitli kavimlerin yaşadıkları bir yerleşim birimidir. Bu durum ilçenin çevresinde bulunan tarihi eserlerden anlaşılmaktadır. Asurlular ve Roma imparatorluğunun yönetiminde uzun yıllar kaldıktan sonra Selçukluların yönetimine geçmiştir. Yavuz Sultan Selimin Mısır Seferi sırasında Cizre ilçesi ile birlikte Osmanlı imparatorluğuna bağlanmıştır. 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla şırnak iline bağlanmıştır.
Uludere ilçesinin tarihi millattan önceki yıllara dayanır. Tarihin seyri içinde Urartular Medler Persler Romalılar Arsaklılar ve Sasanilerin egemenliğine girmiştir. 1054 yılından itibaren Türkmenlerin tarih sahnesine çıktığı bilinmektedir. 1142 de imadettin Zenginin ve 1260 yılında Hulagunun Hakkari yöresini ele geçirmesini izleyen yılların kargaşalığı yöre beylerinin 1349 da Karakoyunlulara bağlanmayı kabul etmeleri ile durur
1386 da Timur ve 1502 den itibaren Safevi hakimiyeti altında yaşayan Uludere Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı imparatorluğuna bağlanarak bütün il beyleri gibi içişlerinde serbest bırakılır. Aşiret Beyleri kendi egemenlik haklarını korumak Osmanlı toprak sisteminin dışında bir sistemle yönetilmek ve seferlere asker yollamak şartıyla imparatorluğun egemenliğinde Cumhuriyete kadar kalmışlardır.
Cumhuriyetin ilanından sonra bucak haline getirilerek Beytüşşebap ilçesine bağlanan Uludere 27.06.1957 tarihinde yürürlüğe giren 7033 Sayılı Kanunla ilçe haline getirilmiştir. 16.05.1990 tarihinde çıkarılan 3647 Sayılı Kanunla yeni kurulan şırnak iline bağlanmıştır.
Coğrafi şırnak ili 37°31 kuzey enlemleri ve 42°28 doğu boylamları arasında yer almaktadır. Yüzölçümü 7.172 Km2 ortalama 1.400 metre rakımı ile deniz seviyesinden oldukça yüksek olan şırnak ili topraklarının batı kesimi yüzölçümünün ¾ü Güneydoğu Anadolu Bölgesinin dicle Bölümünde yer alırken geri kalan yüzölçümünün ¼ü ise Doğu Anadolu Bölgesi içinde kalır.
il batıda Mardin kuzeyde Siirt kuzeydoğuda Hakkari illeri ile güneyde Irak ve Suriye Devletleriyle çevrilidir Topoğrafik Yapısı şırnak ilinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında büyük bölümü akar sular tarafından derince yarılmış platolar halindedir. Bu coğrafi yapı içerisinde 2 agro-ekolojik alt bölge bulunmaktadır. Birinci agro-ekolojik alt bölge rakımı 300-400 metre arasındaki geniş ovaların yer aldığı Cizre Silopi ve idil ilçelerini ikinci agro-ekolojik alt bölge ise rakımı 1000 metre ve üzerindeki engebeli sarp yamaçlar ve yüksek Dağların yer aldığı tarım alanın az buna karşılık orman ve meraların geniş çapta bulunduğu Merkez Beytüşşebap Güçlükonak ve Uludere ilçelerini kapsamaktadır.
Dicle Nehri Dağlık kesimlerde Güneydoğu toroslar sistemine bağlı yüksek kütleler vardır. ilin önemli dağları Cudi Gabar namaz ve altın Dağlarıdır. Cizre Silopi ve idil ilçeleri geniş düzlükler halindedir. ilin en önemli akar suyu Kızılsu Hezil ve Habur Çaylarının beslediği Dicle Nehridir.
iklimi şırnak ilinin iklimini belirlerken ili bulunduğu bölgelere göre değerlendirmek gerekir ilin Doğu Anadolu Bölgesinde kalan şırnak Merkez Beytüşşebap ve Uludere ilçelerinde kışlar serttir. Kuzeyden gelen soğuk havalar kışın bu yörenin sert ve karlı geçmesine neden olur. Karla örtülü gün sayısı güney bölgesine göre daha fazladır.
ilin Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde kalan Cizre idil Güçlükonak ve Silopi ilçelerinde kışlar daha ılık fakat yazlar ise aşırı sıcaktır.
ilde Doğu Anadolu ikliminin birbirine karşıt iki hava kütlesi etkisini göstermektedir. Bunlardan birisi bölgeyi özellikle kış aylarında etkisi altında bulunduran buna karşılık yaz aylarında kuzeye çekilen soğuk kuru hava kütlesidir.
şırnakta yıllık yağış ortalaması 633 mm3 civarındadır Bitki Örtüsü şırnakta, bitki örtüsü iklim özelliğine bağlı olarak değişiklikler göstermektedir.
iklimin karasal olması doğal bitki örtüsü üzerinde etkili olmuştur. mevsim içindeki yağışların az olması doğal bitki örtüsünün bozkır olmasına neden olmuştur. Dağlık alanda yer alan ormanlar seyrek niteliktedir. Ormanaltı bitki örtüsünü kurakçıl Bitkilerin oluşturduğu bu bölgedeki başlıca ağaç türü meşedir. Özellikle Beytüşşebap ve Uludere civarında bulunan dağların yüksek yerlerinde alpin çayırları bulunur