şanlıurfa Coğrafyası

şanlıurfa Coğrafyası

şanlıurfa, 37.8 kuzey enlem ve 38.46 doğu boylamındadır. ceylanpınarın doğusunda yer alan aşağı hümerra köyü ile en batıdaki halfeti ilçesi arasında 2 derece 30 dakikalık meridyen farkı vardır. bu da, 10 dakikalık bir saat farkı etmektedir

şanlıurfanın ortalama yükseltisi 518 m.dir şanlıurfa doğuda mardin, batıda gaziantep, kuzeybatıda adıyaman, kuzeybatıda diyarbakır, illeri ile çevrilmiştir. güneyde ise 1926 yılında yapılan ankara antlaşmasıyla çizilmiş bulunan suriye sınırı uzanmaktadır.

şanlıurfanın, coğrafi konumunun gösterdiği özellikler nedeniyle, türkiyenin uzun süre başka devletler ve ülkelerle bağlantılar etkileşimler kurabilmiş illerinden biridir. ilk ve orta çağda eski uygarlık merkezlerinden olan mezopotamya ve arap ülkeleri ile avrupa arasındaki bazı yollar şanlıurfa, üzerinden geçmekteydi.

şanlıurfa ili güneydoğu toroslar ın orta kısmının güney etekleri üzerindedir. ilin kuzeyinde yer alan dağlar ve yüksek tepeler genellikle güneye doğru gittikçe alçalır. büyük ovalar güney yarısındadır. sıra tepeler oldukça yaygın olup bunların arasında batıdan doğuya doğru sıralanan suruç, harran ve viranşehir ovaları bulunmaktadır.

batıya doğru kenarları fazla uzanmış bir altıgene benzeyen şanlıurfanın yüz ölçümü 18.584 kmdir. bu, türkiye yüz ölçümünün % 3 üne eş değerdir.

jeolojik yapı şanlıurfa yapı bakımından üçüncü jeolojik zamanın son katı olan poliosen bölümünün karakterini göstermektedir. eski dünyanın bir bölümü ile birlikte oluşmuştur. kıvrımlar oluşumundan önce anadolunun bulunduğu sahada thitys adı verilen bir deniz bulunmaktaymış. üçüncü zamanın sonu ve dördüncü zamanın başlangıcında gerçekleşen yan basınçlar ve patlamalardan pek etkilenmeyen şanlıurfa, üzerinde bulunduğu sert kütle üzerinde biraz yükselmiş ve yer yer kıvrılmalara uğramıştır.

şanlıurfa ilini kuzeydoğu yöresi özellikle siverek, hilvan ve viranşehir. karacadag dan fışkırmış bazalt taşlardan oluşmuştur. iln bir kısmı ise kalker formasyonu ile kaplıdır.

yer yüzü şekilleri dağlar şanlıurfa ilinin geniş çevresi, araplardan platosunun kuzey bölümleri ile güneydoğu torosları orta kısmının güney etekleri üzerinde yer almaktadır. muntazam antikinal ve senklinal özellikleri gösteren bir takım silik tepeler ve dağ diyebileceğimiz birtakım yükseklikler, tepecikler arasına yer yer serpilmiştir.

karacadağ sönmüş bir volkanik dağdır. yapısı bazalttır bu dağ, çevresinin su kaynakları beslemektedir. siverek ve diyarbakır sınırı arasındadır. 1919m yüksekliğindedir.

tektek dağları 801m yüksekliğinde olan tektek dağları, harranla viranşehir ovaları arasında kuzeyden güneye doğru uzanan kıvrımlı bir özellik taşımaktadır.

takırtukur dağları karacadağın batısında yer alır. kalkerli bir yapıya sahiptir yılanlı dağ takırtukur dağlarının batısında yer almaktadır. viranşehirin güneydoğusunda kara tepe dağ sırası ile kepezli dağları bulunmaktadır.

susuz dağları tektek dağlarının kuzey batısında yer alır. en yüksek noktası 817 mdir. çok susuz bir dağdır germuş dağları merkez ilçenin topraklarını kuzeyden engebelendirmektedir. güney eteklerinde çıkan akarsu kaynakları yakınında germuş köyü kurulmuştur.

nemrut dağları şanlıurfanın güneyinde yer alır. tilki dağları da denir. çevresine göre oldukça yüksek bir tepenin zirvesinde, sarp, geniş, düz bir kayalıktır. burasına nemrut tahtı da denir. yapısı kalkerdir.

şebeke dağları 750 m yüksekliğinde, suruç şosesi üzerinde dir. oldukça yüksek görünümlüdür. şebeke deresi ve tarihi bir deresi olan şebeke köprüsü daha aşağılarda kalmaktadır. kalkerli bir yapıya sahiptir.

arat dağları birecik, suruç şosesi bu dağın eteğini izlemektedir. kıvrımlı bir yapıya sahip olup yumuşak kalkerden oluşmuştur.

ovalar şanlıurfa, yapı itibariyle düz bir arazi üzerine kurulmuştur. bir çok ovalara sahiptir. bunlardan başlıcaları şunlardır harran ovası ortalama yüksekliği 375mdir. ilin en elçak ovasıdır. doğusunda viranşehir ovası, batısında suruç ovası yer alır. toprakları kırmızı renktedir. demiroksit, toprağa bu rengi vermiştir. yıkanmış toprak özelliğindedir. kınalı olduğu için yıkanma fazla değildir.

suruç ovası 700 km2dir. alüvyon karakteri gösterir. tıpkı harran ovası gibi rengi kırmızıdır. toprak tabakasının kalınlığı 50 – 100 cm . arasında değişir. verimli ovalardan biridir.

viranşhir ovası 1200 km alanlı bu ova dalgalı ve engebeli bir görünüm gösterir. temelinde kalker vardır halfeti ovası fırat nehri kenarında olan halfeti ovası yer yer tepelerle çevrilidir. bu ovaların dışında şanlıurfa il sınırlarında kalan bozova ve hilvan ovaları da önemlidir.

akarsular şanlıurfa, akar sular bakımından zengin değildir. il sınırları içinde akan akarsular şunlardır fırat nehri siverek ilçesinin dağ başı nahiyesine bağlan maktela geçidi civarında şanlıurfa ili topraklarına girer. sağ yönden gelen göksuyu alır, gaziantep ile sınır çizdikten sonra suriye topraklarına girer. birecikte fıratın debisi 500m – saniyedir. yer yer geçit vermeyen fırattan ulaşım bakımın dan yararlanılmakla birlikte mahhali olarak sallarla geçit imkanları araştırılmaktadır. türkiyenin en uzun köprülerinden birisi olan birecik köprüsü bu nehir üzerindedir. ayrıca yine çayırlarbaşı civarında da nehir üzerine büyük bir köprü yapılarak ulaşıma açılmıştır.

direkli suyu şanlıurfanın kuzey batısındadır. direkli deresi nin kaynağı göl halini almış bir yer altı nehridir. som yıllarda bulunmuştur yararlanılmaktadır.

süleyman pınarı şanlıurfanın kuzey batısında bağlar arasından çıkan bir küçük sudur. cülap suyu şanlıurfanın kabahaydar bucağına bağlı edene köyü ile dip hisar bağlarından çıkar. daha sonra bir iki kaynak daha aldıktan sonra cülap suyu adını alır. uzunluğu 60 kmdir. bunların dışında pek fazla önemi olamamakla beraber habur, karakoyun, aligör, yukarı koymat, gölpınar, çamurlu, belik, cavsak, karaköprü ve tülmen dere ve suları kullanılmaktadır.

göller halil rahman gölü uzunluğu 150m ve eni 30m olan bu göl, şehrin içinde ve göl başı semtindedir. içerisinde şanlıurfayı temsil eden balıklar yaşamaktadır. bu balıklar sazan cinsinden olup, efsanelere konu olmuşlardır.

aynzeliha gölü bu gölde gölbaşı civarındadır 50 . 30m edabında olup derinliği 1 – 3 metre arasında değişmektedir. içindeki balıklar, tıpkı halilürrahman gölündeki balıklar gibi efsanelere konu olmuşlardır.

dev deşti suyu şanlıurfanın kuzeybatısında külaflı tepesinin arkasında 12m çaplı dairesel bir göldür. iklim şanlıurfa da kontinental iklim özelliği ağır basmaktadır. gece ile gündüz ve yaz ile kış ortalama sıcaklıkları arasında büyük farklar vardır. yıllık sıcaklık farkı bazen 40 dereceyi aşar. en sıcak ay temmuzda sıcaklık bazen 46 dereceye ulaşır. en soğuk ay olan şubat ta ise sıcaklığın sıfırın altına düştüğü görülmektedir.

şanlıurfada, yıllık yağış ortalaması 15 yıllık ortalama 482,4 mm olarak hesaplanmıştır. en yüksek yağış 1954 yılında 786,9 mm dir. bu nedenle 154 te hasar çok olmuş ve tarlalardan büyük miktarda ziraat ürünü kaldırılmıştır. en düşük yağış 1959 yılında 323,9 mm olarak ölçülmüştür. bak tarım şanlıurfanın genel iklim özellikleri

bitki örtüsü şanlıurfanın sıcağına ve kuraklığına hiçbir bitki dayanamamaktadır. bu nedenle ilde yaygın bitki örtüsü steptir. ilk bahar yağmurları ile yeşeren ve yaz sıcaklıklarında sararan cılız otlar, papatya, gelincik, yabani buğday, çiğdem, kekik, deve dikeni ve meyan kökü en çok rastlanan bitki türleridir