Rüzgar Çeşitleri Ve Özellikeleri
Yüksek basınç antisiklon alanlarından alçak basınç siklon alanlarına doğru olan yatay hava akımlarına rüzgar denir. Rüzgarın yönü, coğrafi yönlerle ifade edilir. Rüzgar hızı anemometre adı verilen aletle ölçülür Rüzgarın hızını etkileyen faktörler Basınç farkı Rüzgarın hızı basınç farkıyla doğru orantılıdır Basınç farkı çok ise rüzgar hızlı, basınç farkı az ise rüzgar yavaş eser. iki bölge arasındaki basınç farkının sona ermesi ile rüzgar etkinliği kaybeder
Basınç merkezleri arasındaki uzaklık Aynı basınç farklarına sahip, birbirinden farklı uzaklıktaki noktalar arasında rüzgarların hızı farklıdır. Birbirine yakın olan noktalar arasında, izobar yüzeylerinin eğimi fazladır ve rüzgar hızlı eser. Birbirine uzak olan noktalar arasında ise, izobar yüzeylerinin eğimi azdır ve rüzgar yavaş eser.
Dünyanın Dönmesi Dünya'nın dönüşüne bağlı olarak rüzgarlar, düz çizgiler yerine saparak hareket ederler. Bu sapmalar ise onlara hız kaybettirir.
Sürtünme Engebeli arazilerde rüzgarlar çok fazla engellerle karşılaştığı için hızları azalır. Bundan dolayı, rüzgarların hızı, sürtünmenin azaldığı düz ve açık alanlarda fazladır.
Rüzgarın yönünü etkileyen faktörler Basınç merkezlerinin konumu Rüzgarın yönünü belirleyen, öncelikle basınç merkezlerinin konumudur. Basınç merkezleri yer değiştirdikçe rüzgarın yönü de değişir.
Yeryüzü şekilleri Rüzgarlar basınç merkezleri arasında hareket ederken, yeryüzü şekillerine çarparak yön değiştirirler Bir bölgede rüzgarın yıl içerisinde en fazla estiği yöne hakim rüzgar yönü denir. Hakim rüzgar yönü yerşekillerine göre ortaya çıkar.
Yukarıdaki grafiğe, rüzgar gülü diyagramı adı verilir. Bu grafikte A merkezine, rüzgarların büyük bir çoğunlukla kuzeydoğu ve güneybatı yönlerinden estiği dikkate alınırsa, bu yerleşim yerinin kuzeydoğu-güneybatı uzantılı bir vadide yer aldığı söylenebilir.
Dünya'nın Dönmesi Dünyanın, kendi ekseni etrafında dönmesi sonucunda, rüzgarlar basınç merkezleri arasındaki en kısa yolu izleyemezler. Rüzgarlar, Kuzey Yarım Küre'de hareket yönünün sağına, Güney Yarım Küre'de ise hareket yönünün soluna saparlar.
Yüksek basınç alanlarında rüzgarlar, merkezden çevreye doğru hareket ederler Alçak basınç alanlarında ise rüzgarlar, çevreden merkeze doğru hareket ederler.
Sürekli Yıllık Rüzgarlar Dünya üzerindeki, sürekli alçak ve yüksek basınç alanları arasında esen rüzgarlardır Alize Rüzgarları 30° Kuzey ve 30° Güney enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, Ekvator'daki termik alçak basınç alanına doğru esen rüzgarlardır.
Özellikleri Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar Tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar. Bu nedenle Doğu rüzgarları da denir.
Sürekli olmaları ve yönlerinin belli olması nedeniyle, yelkenli gemiler döneminde bu rüzgarlardan faydanılmıştır. Bu nedenle bu rüzgarlara ticaret rüzgarları trade winds da denilmiştir.
Ekvatoral bölgede karşılaşan Alizeler, 3 – 4 km kadar yükselerek kutuplara doğru hareket ederler. Bunlara da ters alize üst alize adı verilir. Ters alizeler, dönenceler üzerinde alçalarak tropikal çöllerin oluşmasına neden olurlar.
Sıcak okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar Batı Rüzgarları 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır.
Özellikleri Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar Orta kuşaktaki karaların batı kıyılarına bol yağış bırakırlar.
60° enlemleri civarında Kutup rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar Kutup Rüzgarları Kutuplardaki termik yüksek basınçlardan, 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır.
Özellikleri Soğuk ve kuru oldukları için, etkili oldukları alanlarda sıcaklığı azaltarak kar yağışlarına neden olurlar 60° enlemleri civarında Batı rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar.
Soğuk okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar Devirli Mevsimlik Rüzgarlar Kıtalar ve okyanuslar arasındaki ısınma ve sıcaklık farkları sonucu meydana gelen rüzgarlardır. Mevsimlik rüzgarların en tanınmış olanı musonlardır.
Yaz Musonu Yaz mevsiminde karalar denizlere göre daha fazla ısınır. Bu nedenle buralarda alçak basınç alanları oluşur.
Aynı mevsimde deniz ve okyanuslar daha serin oldukları için, yüksek basınç alanı durumundadırlar. Bunun sonucunda, deniz ve okyanuslardan kara içlerine doğru büyük bir hava akımı olur. Bu rüzgarlara yaz musonu denir.
Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bol nem taşırlar. Bundan dolayı etkili oldukları yerlere bol yağış bırakırlar.
Görüldüğü yerler
Ön ve Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında
Doğu Asya ile Büyük Okyanus'a bağlı denizler arasında
Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında
Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında
Doğu Afrika ile Hint Okyanusu arasında
Kış Musonu Kış mevsiminde karalar, denizlere oranla daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı oluştururlar. Aynı mevsimde denizler ve okyanuslar üzerinde alçak basınç alanı vardır. Bunun sonucunda, karaların iç kesimlerinden deniz ve okyanuslara doğru büyük bir hava akımı olur. Bu rüzgarlara kış musonu denir.
Kış musonları kara kaynaklı oldukları için soğuk ve kurudurlar. Bu nedenle başlangıçta yağış getirmezler. Ancak, denizler üzerinden geçtikten sonra bir karaya varırlarsa yamaç yağışlarına yol açarlar.
Kış musonları ile yağış alan yerler
Avustralya'nın kuzeyi
Endonezya Adaları'nın kuzeyi ve batısı
Japon Adaları'nın batısı
Afrika'nın doğusu
Hindistan'ın doğusunda Doğu Gat Dağları
Yerel Rüzgarlar
Bir bölgede, kısa süre içerisinde esen rüzgarlara yerel rüzgarlar denir.
Meltem Rüzgarları Gün boyunca oluşan sıcaklık ve basınç farkları sonucu meydana gelirler.
Deniz ve Kara Meltemleri Gündüz, karalar daha çok ısınacağı için alçak basınç alanı, denizler ise yüksek basınç alanıdır.
Bunun sonucunda denizden karaya doğru rüzgar eser. Bu rüzgara deniz meltemi denir.
Gece ise, karalar daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı durumuna geçerler. Denizler daha sıcaktır ve basınç azdır. Bunun sonucunda da, karadan denize doğru rüzgar eser. Bu rüzgara kara meltemi denir.
Vadi ve Dağ Meltemleri Gündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç oluşur. Vadiler ise, daha serindir ve yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve doruklarına doğru rüzgar eser. Bu rüzgara vadi meltemi denir.
Geceleri ise, dağ yamaçlarında ve yüksek platolarda hızla soğuyan hava yüksek basınç alanı oluşturur. Alçak ovalar ve vadiler ise, nem oranının daha fazla olması nedeniyle sıcaktır ve alçak basınçlar görülür. Bunun sonucunda da, dağ yamaçlarından alçak ova ve vadilere doğru rüzgar eser. Bu rüzgara dağ meltemi denir.
Sıcak Yerel Rüzgarlar Föhn Fön Hava kütleleri dağ zirvesine doğru çıkarken, sıcaklığı yaklaşık her 100 m. de 0,5 °C azalır. Belli bir yükseltiden sonra bünyesindeki nemi yağış olarak bırakır. Dağın arka yamacına geçtiğinde kuru özelliktedir ve yamaca sürtünerek alçalır. Sürtünmenin etkisiyle sıcaklığı her 100 m. de 1°C artar. Dağ zirvelerinden aşağıya doğru sıcak ve kuru olarak esen bu rüzgarlara föhn rüzgarı denir.
Föhn rüzgarı, isviçre'de Alpler'in kuzey yamaçlarında görüldüğünden bu ismi almıştır. Föhn rüzgarı Türkiye'de, Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları'nın denize bakan yamaçlarında kışın ve ilkbaharda görülür.
Sirokko Kuzey Afrika'da, Büyük Sahra Çölü'nden sıcak ve kuru olarak Akdeniz'e doğru esen rüzgardır. Fas, Tunus ve Cezayir'de etkisi belirgindir. Akdeniz'i geçerken nem kazanır. ispanya, Fransa ve italya'nın güney kıyılarına yağış bırakır.
Hamsin Sudan'dan gelen ve Mısır'dan Akdeniz'e doğru esen rüzgardır. Sıcak, kuru ve boğucu bir rüzgardır.
Soğuk Yerel Rüzgarlar Bora Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri'nden Adriya Denizi'ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır. Hızı fazladır.
Mistral Fransa'nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz'e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.
Krivetz Kriviç Romanya'da, Aşağı Tuna Ovası'na doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır. Bükreş'te krivetz etkili olduğunda sıcaklık 10 – 15°C düşer.
Tropikal Rüzgarlar Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100 – 150 km.ye kadar çıkabilen rüzgarlardır. Daha çok okyanuslar üzerinde oluşurlar. Belirli yollar izleyerek karaların üzerine de sokulurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, genellikle hortumlara sebep olurlar. Çevrelerine büyük zarar verirler. Tropikal rüzgarlara, Asya denizlerinde ve Avustralya'nın Büyük Okyanus kıyılarında Tayfun Çince “Büyük rüzgar” demektir, Meksika Körfezi kıyılarında Hurrican Hariken, Afrika'nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarında da Tornado Hortum adı verilir