imla Kuralları Nedir
imla, kelimelerin yazılışında kullanılması kabul edilmiş olan harf dizimidir. Türkçenin imla kuralları şunlardır imlada ilke Türk dilinin imlasında ilke, genel kültür Türkçesinin her sesini kendi harfiyle yazmaktır.Genel kültür Türkçesi, yurdumuzda nice yüzyıllardan beri sürüp giden kültür akışlarıyla, bölge ağızlarının üstünde olarak, yerleşmiş olan konuşma dilidir.
Türk harfleri
Sekiz sesli (a, e, ı, i, o, ö, u, ü,) ve yirmi biri sessiz (b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, 1, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z) olan Türk harfleri büyük ve küçük olmak üzere iki şekilde yazılır.
3 – Büyük harflerin kullanılışı Tamamlanıp bir durakla bitirilen cümlelerden sonra gelen kelimelerin ilk harfi büyük yazılır.
Özel adların, soyadlarının özel ad meydana getiren kelimeler birden fazla olursa her birinin dil, ulus, din ve bunlara benzer toplulukların adları ile bunlardan olan kimseleri gösteren adların ilk harfi büyük olarak yazılır. Ancak ulus, dil, din ve benzerlerinin adları sıfat olarak kullanıldığı veya fiil şekline girdiği zamanlar büyük harf alması gerekmez.
Kısmen olarak kullanılan ve bir makamı veya bir unvanı gösteren tek harfler veyahut birden çok harfli kısaltmaların ilk harfi büyük yazılır.
Kitap, dergi, gazete, yazı başlıklarıyla imzalarda, ilanlarda, kurum ve mağaza adı unvanlarında süs için kelimelerin hepsini veya bazılarını hep büyük harfle yazmak veya edat niteliğinde olmayan kelimelere büyük harfle başlamak olabilir.
Bunlardan başka saygı göstermek için söz arasında geçen bir kelime büyük harfle başlıyabilir.
Sayılan bu durumlar dışında hep küçük harf kullanılır.
iki imla işareti
Türkçenin kendi sesleri dışında olarak genel kültür dilinde henüz kullanılmakta bulunan yabancı dillerden gelme ses özelliklerine ve daha bazı halleri belirtmek üzere iki imla işareti kabul edilmiştir.
Ses değişmeleri
Her sesi kendi harfleriyle göstermek ilkesi kelimelerin her türlü çekimin de meydana gelen ses değişmelerinde de yürür. Fakat yan yana gelen kelimelerin son veya ön seslerindeki değişmeler imlada gösterilmez.
Benzeşmeler
Kelime ile ek arasındaki ses benzeşmesi, kelimelerin son seslisiyle ekin seslisi arasında sesli benzeşmesi şeklinde olduğu gibi, kelime sonundaki sert sessizin yumuşaması veya ek başındaki yumuşak sessizin sertleşmesi şeklinde sessiz benzemesi de olur.
Seslisi açık (a, e ) olan ekler, son seslisi kalın olan kelimelere geldiği vakit a ile, ince olan kelimelere geldiği vakit e ile seslileşir.
Seslisi kapalı (ı, i, u, ü) olan ekler a ve ı dan sonra ı ve i den sonra i o ve u’dan sonra u ö ve ü’den sonra ü ile seslileşir.
yok -ken ve ımtırak’ın -trak kısmı ses benzeşmesine uğramaz.
için edatı ek gibi kelimeye katıldığı vakit, kelime seslisinin açık veya kapalı olduğuna göre çin ve -çün şekillerini a-alır, fakat kalınlaşmaz.
Ek zamir olan -ki eki ancak birkaç kelimede -kü halini alır, başkaca değişmeye uğramaz.
Fiil çekimlerinde a veya e ile biten fiil gövdelerinden -yor eki veya kaynaştırıcı sesi (y) almış -e, .en -ecek, -erek gibi bir ek gelirse, fiil gövdesinin sonun, daki geniş a ve e darlaşarak ı ve i olur.
Bu seslilerden önce ve sonra gelen seslilerin ikisi de yuvarlak olursa ı ve i yerine u ve ü gelir.
Emir kiplerinde ve isim çekimlerinde bu değişme yazıda gösterilmez.
Kelimelerin sonunda bulunan sert sessiz p, ç, k harflerinden sonra sesli ile başlayan bir ek gelirse, bunlar bir çok kelimede yumuşayarak b, c, d, ğ’ye çevrilir.
7 – Ayrı da, bitişik de yazılabilen sözler idi imiş, ise, iken, için, ile sözleri kendilerinden önce gelen kelimeden ayrı y azıtabildikleri gibi bitişik de yazılabilirler.
8 – Edatlar gibi, beri, dolayı, dek, kadar gibi edatlar tamamıyla bağımsız birer kelime olduklarından ne katıldıkları kelimeyle bitişik yazılır, ne de benzeşmeye uğrarlar.
ilgi zamiri olan ki de öyledir ancak halbuki, mademki, oysaki gibi tek kelime halini almış birkaç sözde bitişik yazılır yalnız çünkü sözünde benzeşmeye uğramıştır.
Dahi anlamına olan de edatı ile soru edatı olan mi sözü sesli benzeşmesine uğrasa da imlada ayrı gösterilir.
9 – Bitişik yazılan kelime gurupları Her hangi bir gramer şekli içinde yan yana gelip asıl kendi anlamından ayrı ve özel bir kavram anlatan kelime gurupları bitiştirilerek yazılır.
Görünüşte isim değerinde olduğu halde sıfat olarak kullanılan sıfat takımları da bitişik yazılır.
Eksiksiz olarak yan yana iki isim getirilerek yapılan yer adları, kurum adları ve terimler de bitiştirilerek yazılır.
Sürerlik, tezlik, yaklaşma ve yeterlik fiillerini meydana getiren unsurlarda bitiştirilir.
Bunlardan başka yardımcı fiillerin başına gelerek bileşik fiil kuran kelimelerin son sessizi ikileştiği vakit bitişik yazılır.
10 – Özel adlar insanların adlarıyla soyadları, nüfus kütüğüne geçtikleri şekilde yazılır.
Yer adları, birden çok kelimeden yapılmış olsa da bitişik yazılır.
Tarih ve coğrafyada geçen özel adlardan Türkçede yerleşmiş şekilleri olanlar öylece yazılır.
Bunların dışında kalanları kendi imlalarıyla yazıp okunuşlarını ayraç içinde göstermek doğru olur.
Özel imla kuralları
Türkçede kullanılan yabancı kelimelerde Türk ses düzenine uymayan bir takım özellikler vardır. Her hangi bir karışıklığa meydan vermemek üzere bunların bazısını göstermek için iki imla işaretli kabul edilmiştir.
1. Sesli harf üzerine konulan ve düzeltme adı verilen işaret iki kelime, aynı harflerle yazıldığı halde bir veya daha çok sesli harfin üzerine konulur
alem – alem, milli – milli gibi.
Bu işaret ‘-ı veya u’dan önce gelen k, g ve l’nin nin ince okunacağını göstermek üzere de bu a veya u’nun üzerine konur.
Aynı harflerle yazılan iki kelimeden birinin bir seslisi uzun okunmakla ayrı bir anlam çıkıyorsa bu uzun sesliden önce gelen sessizin k veya g olması yüzünden düzeltme işaretinin konulması başka bir sonuç vereceği için, uzatma, uzun okunan sesliyi çift yazmak suretiyle gösterilir.
2. ikinci işaret (‘) kesme işaretidir. Bu işaret beş çeşit iş görür
a) – Kelime içinde bir sessizden sonra gelirse bu sessizin kendinden sonraki sesliye bağlanmayarak kesik okunacağını gösterir.
b) – Bir kelimeden bir harf düşürülürse onun yerini tutar.
c) – Ek alınca başka bir kelime ile karışabilen kelimeler bu işaretle ekten ayrılabilirler.
d) – Bir rakamdan veya simge durumunda olan bir harften sonra bir- ek yazıldığı vakit bunun ek olduğunu belirtmeye yarar.
e) – Özel adlar, eklerinden bir kesme ile ayrılabilir.