Hoca ishak Efendi Hayatı? Osmanlılar devrinde yetişen meşhur fen alimi. Kesin olmamakla beraber, bazı kaynaklarda 1774 senesinde Narta’da doğduğu kayıtlıdır. Bir kısım kaynaklarda babasının Nartalı bir Müsevi olduğu yazılı ise de, hal tercümeleri yazan bir padişah katibi olan ismet Efendi, araştırmaları neticesinde Karlovalı bir Müslümanın oğlu olduğunu tesbit etmiştir.
Babasının ölümü üzerine tahsil için istanbul’a gelip, kısa zamanda icazet (diploma) alarak, matematik, astronomi, metalurji ve jeoloji sahalarında büyük alim oldu. Türkçe, Arapça, Farsça, Rumca, ibranice, Fransızca ve Latinceyi çok iyi bilen ishak Efendi, 1816 senesinde Mühendishane-i Berr-i Hümayünun matematik hocalığına tayin edildi. 1824’te Divan-ı Hümayün tercümanlığına getirildi. 1828’e kadar bu vazifede bulunan ishak Efendi, bu tarihte Balkanlarda inşa edilen kalelerin teftişi ile görevlendirildi.
Hoca ishak Efendi Hayatı
Balkanlardan dönüşünde tekrar Mühendishane-i Berr-i Hümayünda müderrisliğe devam etti. 1831’de bu okulun müdürlüğüne tayin edildi. Bu görevdeyken ders programını yenileştirdi ve öğretim kadrosunu kuvvetlendirdi. Yetersiz hocaların görevlerine son verdi. Bir süre sonra mübarek yerlerin tamiri için Hicaz’a gönderildi. Vazifesini bitirip dönerken Mekke’de 1834 senesinde vefat etti ve orada defnedildi. Mühendishane’nin üstündeki kabristana, hatırlanmak ve hayır duaya sebeb olmak üzere mekteb tarafından, adı ve ölüm tarihi yazılı bir taş diktirilmiştir.
ishak Efendi, fen ilimlerine dair birçok eser yazmış ve ilk defa fen sahasındaki kitapları batı dillerinden Türkçeye tercüme etmiştir. Batılı bilim adamlarının yazdığı ilmi eserlere vakıf olan ishak Efendi, ilmi ıstılahları tatbik ve karşılıkları bulunmayan ilmi ıstılahlara da isim tayinine muvaffak oldu.
Hoca ishak Efendi’nin Eserleri
1. Mecmüa-i Ulüm-i Riyaziyye: Matematiğe ait dört ciltlik bir ders kitabı olup, çok meşhürdur. 1831-1834 seneleri arasında istanbul’da basıldı. Eserde yüz dört şekil vardır. Birinci ciltte aritmetik, cebir, geometri konuları; ikinci ciltte düzlem trigonometrisi, geometri işlemleri, cebrin geometriye uygulanması, konikler, diferansiyel ve integral konuları; üçüncü ciltte fizik, mekanik, su iletimi ve kuvveti, atmosfer, ilm-i menazır (optik) konuları; dördüncü ciltte ise elektrik, kürevi trigonometri, astronomi ve kimya konuları işlenmiştir. Eser uzun seneler mühendishanede ders kitabı olarak okutulmuştur. Modern kimya alanında ilk eser olarak da kabul edilmektedir.
2. Usül-İsaga: 167 sayfa ve altmış levhadan meydana gelen eser top dökümcülüğü ile ilgilidir. Kendi deyişiyle kütüb-i efrenciyeden tercüme ve derleme yoluyla hazırlanmıştır. Eserde, ateşli silahların yapımında kullanılan demir, demir alaşımları, kalay, bakır, tunç hakkında bilgiler verildikten sonra, top dökümcülüğü anlatılmaktadır. 1983’te neşredilmiştir.
3. Tuhfet-ül-Ümera: Ordu kurmak ve kalelerin muhafazasından bahseden bu eser, iki makale ve bir hatimeden meydana gelmiştir. Eserin sonunda şekiller de vardır. 1828 senesinde basılmıştır. Bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Es’at Efendi kısmındadır.
4. Usül-i istihkamat: istihkam yapımına dairdir.
5. Aks-ül-Mevaya fi Ahz-iz-Zevaya: Oktand ve sektan gibi rasat aletlerini kullanma usüllerinden bahsetmektedir.
6) Nisle-ül-Hıyam: Çadır kurulmasına dairdir. 7) Küre risalesi, 8 Deniz Lağımı Risalesi, 9) Hikmet: Arapça yazılmış bir fizik kitabıdır. 10) alat-ı Kimyeviyye Risalesi, 11) Kavaid-i Ressamiyye: Arazi hudutları çizim kaidelerini ihtiva etmektedir. Eserin bir nüshası Mühendishane-i Berr-i Hümayün Kütüphanesinde mevcuttur. 12) Oktand: Esere ismini veren bu aletin tarifleri ile kullanım usüllerini anlatan bir risaledir. 13) Harb ilmine dair bir Risale: 1827 senesinde basılarak subaylara dağıtılmıştır.