Nedir ve Nasıl Nedir ve Nasıl Yapılır
Hive Hanlığı
on altıncı yüzyılda Harezm’de kurulan ve 1920’ye kadar fasılalarla devam eden hanlık. Şeybani hakimiyeti sonrasında Safevi işgaline uğrayan Harezm bölgesi halkı, Yadigar Han soyundan ilbars’ın liderliğinde birleşip, 1511 yılında Gürgenç merkez olmak üzere Hive Hanlığını kurdular.
Yadigar Han soyundan gelen Hive Hanları, bir asırdan fazla başta kaldılar. Osmanlılarla anlaşıp zaman zaman iran topraklarına akınlar yaptılar. 1576’da Amuderya Nehrinin yatak değiştirip, Aral Gölüne akması neticesi ortaya çıkan kuraklık ve Kalmuk istilası, devletin iktisadi durumunu alt-üst etti.Hakimiyet, Özbek kabile reislerine geçti. Arab Mehmed Han (1603-1623), kuraklığa uğrayan Gürgenç’i terk edip, Hive’yi başkent yaptı (1603). Bunun oğlu Ebügazi Bahadır Han (1643-1665) ve torunu Enuşe Han (1663-1687) ilme düşkün kimselerdi. 1717’de Rus Çarı Petro’nun ordusu Hive ordusunu mağlüb etti. iranlı Nadir Şah tarafından işgal edilen hanlık, onun ölümüne (1747) kadar iran’a bağlı kaldı. Kongratlardan Mehmed Emin inak (1770-1791), Yadigaroğullarının hanlığına son verip kendi hanedanını kurdu.
Mehmed Rahim Han (1806-1825) zamanında Ruslarla dostça ilişkiler kuruldu. Buna rağmen Osmanlıların ingilizler ve diğer devletlerle savaşmasından istifade eden Ruslar, her fırsatta Hive Hanlığı topraklarına saldırdılar. 1873’te yapılan savaş sonunda hanlığın toprakları Rus işgaline uğradı. Yapılan antlaşmayla Rus himayesi kabül edildi. Rus himayesini kabul eden ikinci Mehmed Rahim Han (1864-1910)dan sonra oğlu isfendiyar Töre (1910-1918) ve sonra da onun oğlu Abdullah (1918-1920)
Han oldu. Ruslar, 1920 Şubatında Abdullah Hanı Moskova’ya götürüp günlerce aç bırakarak öldürdüler. Yerli komünistler, Rus desteğinde Harezm Halk Cumhüriyetini kurdular. 1924 yılında Harezm toprakları; Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan cumhüriyetleri arasında taksim edilip, her yönüyle Rus sömürgesi haline getirildi.
Kuruluşundan işgaline kadar 27 hanın başa geçtiği Hive Hanlığı, devlet idaresinde çifte hükümdarlık, dört bey ve dört vezir (mihter, kuş beyi, mahrem ve divan beyi) usülü hakim idi. Hive Hanlığını meydana getiren kabilelerin başlarında beyler vardı. Arazi sulama işlerine bakanlara Mirab, askeri işlere bakanlara Daruga, iç işlere bakanlara ise Ağa denirdi. Bozkırdan gelip yerleşen Özbekler, yerli halkı kültür bakımından etkilemişlerdi.
Hive hanları, zamanlarının büyük kısmını iç isyanlar ve düşmanlarla uğraşarak geçirmelerine rağmen, hakim oldukları topraklarda birçok cami, medrese ve kütüphane inşa ettiler.Kültürü yaygınlaştırmak için matbaa kurdular. Toprakları sulayıp, ziraati arttırmak için kanallar açtırdılar. Hive hanlarının yaptırdıkları mimari eserlerin bir kısmı Rus istilasından kurtularak günümüze kadar ulaşmıştır. Rus istilasından bir süre önce Münis Mihrab ile Muhammed Rıza Algehi tarafından yazılan ülke tarihine dair eserin bir nüshası, ikinci Mehmed Rahim Han tarafından istanbul’a gönderilerek Osmanlı padişahına hediye edilmiştir.
