Gümüşhane Coğrafyası

Gümüşhane Coğrafyası

Gümüşhane ili, Karadeniz Bölgesinin Doğu Karadeniz bölümünde yer alır. Bu bölümün iç kesiminde bulunan Gümüşhane ilinin Karadenize kıyısı yoktur. Güney kesimindeki çok küçük bir bölümü Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisine taşan Gümüşhane ili, Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgeleri arasında bir geçit alanıdır. Traih boyunca önem taşımış olan Trabzon-iran yolu, eskiçağdan beri yerleşim yeri olduğu bilinen Gümüşhane ili topraklarından geçer

Gümüşhan ili yönetsel açıdan son yıllarda önemli bazı değişiklikler geçirdi. bayburt ilçesine bağlı Aydın tepe ve Demirözü bucakları ile Kelkit ilçesine bağlı Köse bucağı 1987de yapılan yasal bir düzenleme ile ilçe haline getirildi. 1985 yılında son nüfus sayımı sonuçlarına göre Gümüşhane ili halkının yaklaşık Yüzde 38i Bayburt ilçesinde yaşıyordu

Merkez ilçenin nüfusu ise Bayburt ilçesinde yaşayanların yarısından daha azdı. Üstelik Bayburt kentinin nüfu su da 1985te 28.068 Gümüşhane kentinden 6.000 kadar fazlaydı. Gümüşhane ilinde Toplumsal ve Ekonomik açıdan en gelişmiş ilçe ve kent Bayburttu. Bütün bunlar Göz önüne alınarak 15 haziran 1989 tarih ve 3578 sa yılı yasayla Bayburt ili kuruldu. Bu il sınırlarına gire yönetsel birimler bayburt, Aydıntepe ve Demirözü ilçeleridir. Bayburt ili çok yakın bir il olduğundan coğrafya ve tarihini Gümüşhane ili ile birlikte ele alacağız.

Doğal Yapı Doğu Karadeniz bölümünün iç kesiminde yer alan Gümüşhane ili toprakları oldukça dağlık ve engebelidir. il toprakalrındaki dağlar Kuzey Anadolu Dağlarının kıyı dağları ile iç sıralarından oluşur. Kuzey kesim Zigana Kalkanlı ve Soğanlı dağları, güneyi ise Çoruh Kelkit, Kop ve Otlukbeli dağları tarafından çevrilidir. Harşit Doğankent Çayı vadisinin güneyinde aşağı yukarı doğu Batı doğrultusunda uzanan Gümüşhane Dağları, batıda il sınırlarını aşarak giresun Dağlarıyla birleşir.

Gümüşhane, Dağlarının batısında yer alan Gavur Dağında 3.331 metreye ulaşan Aptalmusa Doruğu ilin en yüksek noktasıdır. 3. 000 metreyi aşan Gavur Dağının en yüksek kesimlerinden son jeolojik çağın başlarında buzul aşındırmasıyla oluşmuş ilginç yüzey şekillerine rastlanır. Bu dağın çeşitli yerlerinden rastlanan buzyalaklarından sirk bazılarının çanak biçimli tabanlarında göller vardır. Gümüşhane ve Zigana dağlarında ormanın sona erdiği yüksekliklerdeki yaylalar hayvancılık açısından önem taşır.

Birçok akarsu tarafından parçalanmış olan Gümüşhane ilinin engebeli toprakları içinde çok az düz alan vardır. Bunlardan başlıcaları Bayburt ve Hart ovalarıdır. Kelkit vadisindeki küçük bazı düzlükler de ilin önemli tarım alanlarıdır.

Gümüşhane ili topraklarından kaynaklanan akarsuların tümü Karadenize ulaşır. Başlıca akar sular Çoruh ve Kelkit ırmakları ile Harşit Çayıdır. Kuzey Anadolu Dağlarının birbirine paralel biçimde uzanan kıyı dağları ile iç sıraları arasundakş çöküntü alanında Çoruh ırmağı doğuya, Yeşilırmağın başlıca kolu olan Kelkit ırmağı da batıya doğru akar. Başlangıç kolları Bayburt Ovasının batısında yeralan bir çöküntüyle ayrılan bu akar suların birbirine ters yönde aktığı vadiler oluk biçiminde olduğundan bu uzun çöküntü alanına Çoruh-kelkit Vadi oluğu denilir

Bu ırmakların kaynaklandığı kesimden doğan Harşit Çayı ise Gümüşhane kentinden geçtikten sonra dar ve derin bir vadide akarken kuzeybatıda Giresun topraklarına girer. Harşit Çayının yarma vadisi Gümüşhane Dağları ile Zigana Dğlarını birbirinden ayrılır. Oldukça bol su taşıyan Harşit Çayının üzerine enerji üretimi amacıyla barajlar kurulmuştur.

Kuzey kesimi Karadenizin ılık ve nemli ikliminin etkisinde kalan Gümüşhane ilinin büyük bölümünde Doğu Anadolu bölgesinin sert kara ikliminin etkisi görülür. Yazları sıcak ve kısa olan Gümüşhane ilinde kışlar, yüksekliğin de etkisiyle uzun ve kar yağışlı geçer. Yağış miktarı iç kesimlere doğru gidildikçe azalır.

ilin kuzey kesimlerindeki dağlar ile Gümüşhane Dağlarının Karadenize bakan kesimleri kayın, meşe, ladin, köknar ve sarı çamlardan oluşan ormanlarla kaplıyken güneye bakan kesimlerinde yalnızca sarı çam toplulukları görülür. Ormanları büyük ölçüde yok edilen iç ve güney kesimlerin doğal bitki örtüsü bozkır step görünümündedir.

Tarih Bayburt Ovasının çevresindeki alanlarda bulunan höyüklerde yapılan kazı ve araştırmalarda günümüzden 5.500 yıl kadar önce bu yöreye yerleşildiğini gösteren buluntular ele geçirilmiştir. Pulur Höyüğünde rastlanan ve tahıl yığınlarını korumak, sahibini belgelemek amacıyla damgalamada kullanıldığı anlaşılan pişmiş topraktan yapılmış mühür, iÖ 3000lerde bu bölgede tarımsal etkinliklerin olduğunu ortaya koyar. iÖ 2000lerin başlarında Anadolunun bazı yerlerinde olduğu gibi bu yörede de ticaret kolonileri kuran Asurlular, aldıkları işlenmiş gümüşe karşılık getirdikleri kumaşları veriyordu. Uzun süre bu yöredeki gümüş madenlerini denetim altında tutan Asurlular, Gümüşhaneyi içine alan bu bölgeye Azzi Hayaşa ülkesi diyordu

hitit döneminde de bu yöreden elde edilen ve para birimi olarak kullanılan gümüş büyük önem taşıyordu. Hititlerin yönetimi sırasında Kaşkaların yaşadığı bölge, iÖ 9. yüzyılda Urartu egemenliğine girdi. Kimmer ve iskit saldırılarından sonra başlayan Med ve Pers egemenliklerini Pontos, Roma ve Bizans yönetimleri izledi. Arapların bölgeyi MS 7. yüzyılda kısa bir süre içim ele geçirdiği sırada bölgedeki başlıca kentler Argyropolis, Gymnias, Hart, Varzahan, Satala ve Ksanta idi. Bir süre Bizanslılar ile Araplar, Ermeniler ve Gürcüler arasında el değiştiren yöre, 1071de Malazgirt savaşından sonra Türkmenlerin eline geçti.

Danişmendliler, Mengücükler, Anadolu Selçukluakları, ilhanlı, Eretna Beyliği ve Akkoyunlu yönetimlerinden sonra 13. yüzyıl başlarında Bizansın Komnenos hanedanının Trabzonda kurduğu devletin egemenliğine girdi. Fatih Sultan Mehmedin bu devleti ortadan kaldırmasından sonra Osmanlı Devletine bağlanan yöre 1514de kesin olarak Osmanlı topraklarına katılana kadar Akkoyunlu ve Safevilerin yönetiminde kaldı. 19. yüzyıl sonlarında müslüman nüfus ile Rum ve Ermenilerin yan yana yaşadığı il topraklarının batı kesimi trabzon vilayetine bağlı bir kazanın yönetsel sınırları içindeydi. I. dünya Savaşı sırasında 1916dan 1918e kadar yöreyi Çarlık Rusyası ordularu işgal etti. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte il yapılan Gümüşhaneye 1927de ilçe oalrak bayburt da katıldı.

Ekonomi Nüfus artış hızı ve nüfus yoğunluğu olarak çok düşük olan Gümüşhane ili halkının dörtte üçü kırsal kesimde yaşar. Yetiştirilen başlıca ürünler buğday, şeker pancarı, Patates, arpa, lahana, çavdar ve fasülyedir. hayvan yemi elde etmek amacıyla da bitki yetiştirilen ilin korunaklı yerlerinde meyve ve sebze bahçeleri bulunur.

Koyun ve sığırlardan elde edilen hayvansal ürünler, et, süt ve süt ürünleri tesisleri ile öteki işyerlerinde değerlendirilir. Arıcılık da yapıla Gümüşhane ilinde hayvansal üretimin verimi düşüktür. Dağlık alanlarda yer alan bazı köylerde yaşayan halkın bir bölümü ise geçimini ormancııktan sağlar.

Gümüşhane ili, Karadeniz kıyısını Doğu Anadolu ile irana bağlayan yolun geçtiği alanda yer aldığından tarih boyunca önem taşımıştır. Trabzon limanından gelen E-390 Karayolu, kuzeybatıda 2.010 metre yüksekliğindeki Zigana geçidini aşarak il topraklarına girer. Gümüşhane ve Bayburt kentlerinden geçen bu yol, güneydoğudaki 2.425 metre yüksekliğindeki Kop geçidini aştıktan sonra Gümüşhane ilini dışına çıkar. E-390 Karayolunun Aşkalede kavşak oluşturduğu E-23 Karayolu ise doğudaki Gürbulak sınır kapısından irana ulaşır.

Gümüşhane ilinin sanayisi gelişmemiştir. Başlıca sanayi kuruluşları un ve unlu ürünler, toz, kire. tuğla ve kiremit fabrikaları, orman ürünlerini işleyen, keramik eşya yapan işyerleri ile E-390 Karayolu boyundaki oto onarım bakım atölyeleridir.

Yeraltı kaynakları bakımından pek zengin olmayan Gümüşhane ili topraklarında bakır, kurşun – çinko, barit ve linyit yatakları vardır.

toplum ve Kültür Gümüşhane ilinin kültürel oluşumunda kuzey bölümlerinde Karadeniz güney bölümlerinde de Doğu Anadolu etkileri görülür. Kır ve kent yaşamının iç içe olması toplumsal yaşamda geleneksel ögelerin varlığını korumasına yol açmaktadır.

Eski dönemlerde ilin en önemli elsanatlarından olan gümüş işçiliği 19. yüzyılda gümüş ocaklarının kapanmasıyla ortadan kalktı. Günümüzde Gümüşhane ili halkının sürdürdüğü başlıca geleneksel el sanatları dokumacılık, çömlekçilik ve av gereçleri yapımıdır. Dokumacılıkta yünüp taranıp bükülmesiyle elde edilen iplik kullanılır. Küçük tezgahlarda bu ipliklerle kilim, cicim ve ihram dokunur. Kilimlerde çoğunlukla at başı ve birki motifleri, ihramlarda ise tetikli zincir, Bayburt kordası, pirinç deni gibi adlar alan desenler kullanılır

Kelkit ve Bayburt çevresinde yaygın olan Dokumacılık giderek önemini yitirmektedir.ildeki çömlekçilik daha çok testi ve çömlek yapımına yöneliktir. Yakınlığı nedeniyle toplumsal yapı ve kültür açısından Erzurumla benzerlikler gösteren Bayburtta eskiden ihram dokumacılığı yaygındı. Bayburtun Erzuruma benzeyen başka bir yanı da bayramalrın ilk gününde düzenlenen cirit oyunlarıdır.

il Merkezi Gümüşhane Bugünkü Gümüşhane kentinin güneybatısında yer alan gümüş yataklarının yakınında Romalılar ile Bizanslılar tarafından kurulduğu sanılan yerleşim yeri, Argyro polis adıyla anılıyordu. Adı, Yunanca Gümüşkenti anlamına gelen Argyropolis, 16. yüzyılda Osmanlıalr tarafından Canca, daha sonra da Gümüşhane olarak adlandırıldı. Yörede, Gümüşhane adının nereden geldiği konusunda anlatılan öyküye göre çok eskiden bu yöreye egemen olan beyin güzel kızı ile evlenmek isteyen zengin bir çok bey birbiriyle yarışır

Ama kız gönlünü çoktan fakir bir gence kaptrımıştır. Bu duruma çok kızan beey, adı Gümüş olan kızını bugünkü eski Gümüşhane yakınındaki gümüşten yaptığı bi yapıya kapatır. Kızın yaşamı boyunca kaldığı bu binanın olduğu yere sonradan kurulan yere Gümüşün yaşadığı yer anlamındaki Gümüşhane adı verilmiştir.

19. yüzyılda gümüş yatakları tükenince, kent halkı rabzon-iran yolunun geçtiği Harşit Çayı vadisine inerek yerleşmeye başladı. Vadinin konumu nedeniyle dar bir alanda kurulan kent yol boyunca gelişti. Kentin batısındaki yamaçta kalan eski Gümüşhane günümüzde Gümüşhanenin Süleymaniye Mahallesidir. Bu mahallede kentin eski zenginliğini simgeleyen çoğu terk edilmiş, bahçe içinde birçok konak vardır.

Gümüşhane kentindeki başlıca eğitim ve kültür kurumu Karadeniz Teknik Üniversitesine bağlı Gümüşhane Meslek Yüksekokuludur.Kentin nüfusu 22.067dir 1985