Nedir ve Nasıl Nedir ve Nasıl Yapılır
Gelibolulu Mustafa Ali
on altıncı asırda yetişen meşhur Osmanlı tarihçisi. Adı, Mustafa bin Ahmeddir. 1541 senesi Nisan ayında Geliboluda doğdu. Küçük yaşta tahsile başlayan ali Efendi yirmi yaşında medreseden mezun oldu. Mihr-ü Mah adlı eserini şehzade ikinci Selime takdim ederek divan katibliği vazifesine atandı. Daha sonra Şam beylerbeyi Lala Mustafa Paşanın divan katipliğine tayin edildi. Mustafa Paşanın Mısır beylerbeyi olması ile birlikte Mısıra gitti. Bir süre sonra Mustafa Paşa Mısır beylerbeyliğinden alınınca,
Manisadaki Şehzade Üçüncü Muradın musahibleri arasına girdi. Oradan Bosna Beylerbeyi Ferhat Paşanın divan katipliği vazifesine tayin edildi. Sultan Üçüncü Murad Han devrinde Gürcistan beylerbeyliği ve divan katipliği görevlerinde bulundu.
Sultan Üçüncü Mehmed tahta çıktığı zaman mir-i miran rütbesiyle Şam valiliğine tayin edildi. Fakat o, yazmakta olduğu Künhül-Ahbar adlı eserini tamamlamak için lüzumlu malzemeyi daha rahat bulabileceği Mısır defterdarlığı veya Amasya sancakbeyliğini istedi.
Son olarak kendisine Cidde emirliği verilen ali Efendi, bu vazifesine Mısır ve Mekke yoluyla giderek hac farizasını yerine getirdi. Sultan Üçüncü Mehmede yazdığı bir mesnevide kendisine Mısır eyaletinin verilmesini rica etmişse de, buna nail olamadan 1600 senesinde Ciddede vefat etti.
ali, bir şair olarak zaman zaman üstün şiirler yazmıştır. Bunu, ortaya koyduğu üç Divanı açıkça gösterir. Ayrıca şerh edebiyatımızda mühim yeri vardır. Sultan Üçüncü Muradın şiirlerinin şerhini yapmıştır. Nefi gibi bazı şairlere mahlas vermesi onun şiirimizin ustalarından olduğunun açık delilidir. Ancak dalgalı ve dengesiz bir rüh yapısına sahib olması hayatına da aksetmiştir. Bunu diğer eserlerinde de görmek mümkündür.
ali Mustafa Efendi, çeşitli alanlarda yazı yazmakla birlikte, asıl başarılı olduğu alan tarihtir. Ayrıca eserlerinde tenkid fikrine yer verir. Asrını bir bakımdan ele alan bir yazar olup, manzum, mensur elliye yakın eseri vardır. Bunlardan en meşhuru dört bölümden meydana gelen Künhül-Ahbar adlı tarihidir.
Bu eser, sadece bir Osmanlı tarihini değil, Peygamberler tarihi, islam tarihi, Türk ve Moğol tarihi bahislerini de içine alan bir alem tarihidir. ali Efendi, eserde Osmanlı alim ve şairleri için de önemli bir kısım ayırmış olup, bu bölüm şairler tezkiresi sayılabilecek genişliktedir. Eserin en geniş kısmı, 16. asır Osmanlı tarihini anlattığı bölümdür. Ayrıca islam tarihinde verilen bilgiler geniş ve teferruatlıdır. Eserin
ilmi değerini artıran bir yönü, alinin, islam medeniyetinin gelişmesinde Türklerin büyük rolüne ve hizmetine dikkat çekmesidir. Bunun yanında, yeri geldikçe, bölüm bölüm Avrupa milletleri hakkında da kısa bilgiler verilmiştir. Eserin başından istanbulun fethine kadar olan kısmı tertibine uygun olarak beş cilt halinde basılmıştır. Yazmaları çeşitli parçalar halinde istanbulun birçok kütüphanelerinde bulunmaktadır.
Kavaidül-Mecalis Osmanlı medeniyeti ve sosyal hayatı bakımından kıymetli bilgiler veren bir görgü ve adab-ı muaşeret kitabıdır. ali Efendi, ömrünün sonlarına doğru Sultan Üçüncü Murad Hanın isteği üzerine yazdığı bu eserde, mühim meclislerde çeşitli sınıf, sanat ve mesleklere mensup insanların nasıl hareket edeceklerini, nasıl giyineceklerini, kısacası topluluk içinde adaba uygun yaşamak için neler yapmak ve neleri bilmek gerektiğini anlatmıştır.
Diğer bir önemli eseri Menakıb-ı Hünerverandır. Eserde Türk-islam aleminde yetişen büyük hattatlar ve bunların hat sanatlarından, ayrıca tasvircilerden, tezhipçilerden, mücellit, halkari, zerefşan ve oyma sanatlarından bahsedilmekte, zamanın diğer sanatları ve sanatkarları hakkında da kıymetli bilgiler verilmektedir. istanbul ve Viyana kütüphanelerinde dokuz nüshası bulunan eser, yedi bölümden meydana gelmiştir. ibn-ül-Emin Mahmüd Kemal tarafından 1926 senesinde istanbulda eserin karşılaştırmalı neşri gerçekleştirilmiştir
alinin yazdığı diğer mühim eserler şunlardır 1 Nadir-ül-Maharib, 2 Heft Meclis, 3 Zübdet-üt-Tevarih, 4 Nusretname, 5 Cami-ul-Hubür der Mecalis-i Sür, 6 Mirkat-ül-Cihad, 7 Füsülü Hallü Akd ve Usüli Harc ü Nakd, 8 Halat-ül-Kahiremin el-adat- iz-Zahire, 9 Mihr ü Mah, 10 Mihr ü Vefa, 11 Tuhfet-ül-Uşşak, 12 Rahat-ün-Nüfüs, 13 Hilyet-ür-Rical, 14 Münşeat, 15 Mahasin-ül-adab, 16 Divan üç adet Varidat-ı Enika.
