Gelenbevi ismail Efendi

Gelenbevi ismail Efendi

meşhur Osmanlı matematik alimlerinden. 1730 senesinde Aydın vilayetinin Saruhan sancağında bulunan Gelenbe kasabasında dünyaya geldi. Adı ismail olmasına rağmen doğduğu yerden dolayı Gelenbevi olarak tanınmıştır. 1791 H.1206 de Yenişehirde vefat etti Ataları Gelenbe kasabasında müfti ve müderrislik yapmışlardı. Kendisi ise küçük yaşta yetim kaldığından tahsiline başlayamamıştı. On iki-on üç yaşlarında bulunduğu sıralarda bir gün sokakta çocuklarla ceviz oynuyordu. Bunu gören baba dostlarından biri Çok yazık! Ata ve ecdadın büyük alim

ve ilim sahibiyken, sen sokaklarda dalgınlık ve başıboşluk içinde oyun oynuyorsun! demesi üzerine, oyunu terk ederek o günden itibaren ilim tahsiline başlamıştı. Sonra istanbula gelerek Yasinzade ve diğer alimlerden ilim tahsilini tamamlayarak, bütün gayret ve çalışmalarını insanların yükselip, kemal sahibi olmaları için harcadı

1763 senesinde müderris oldu. Aynı zamanda hocası ayaklı kütüphane ismi ile anılan Müftizade Mehmed Efendinin evinde araştırma tarzında tahsile devam ediyordu. Sultan Üçüncü Selim zamanında Kağıthanede askeri bir eğitim merasiminde humbara atışı gösterileri yapılmıştı. Fakat yapılan atışların hiç birinin isabet etmemesi üzerine bazı yakınlarının aracılığıyle Gelenbevi ismail

Efendi, Sultanın huzüruna çıkarıldı. Hesaplarının yapılıp yeniden atılması emrini alınca, hemen gerekli hesaplamaları yapıp humbarayı düzelttikten sonra atışları yaptırdı. Üç defa tekrarlanan atışın üçü de hedefe tam isabet etmişti. Padişah bu durumdan çok memnun olarak kendisini mükafatlandırdı. Yenişehire vazifeyle gönderildi Orada ani bir üzüntüden felç oldu ve 1791 senesinde vefat etti.

Gelenbevi ismail Efendinin hemen hemen her ilimde derin bilgisi vardı. Eski matematik hesaplara ait müşkülleri halleden meşhurların sonuncusuydu. Eserleri, kıymetini meydana çıkardığı gibi, şöhret bulmasına da sebeb oldu

Gelenbevinin istanbulda bulunduğu sırada, Fransadan bir mühendis gelerek logaritma cetvelini Babıaliye takdim etmişti. istanbulda bu ilmi kimsenin bilmediğini iddia etmesi üzerine Gelenbevi ismail Efendinin, evine gönderildi. Evdeki durumu gören Fransız, Gelenbeviyi hiç yerine koyarak, logaritmayla ilgili bir mesele bırakıp Falan vakte kadar cevabını isterim. dedi. Fransız, Hocanın evine

tekrar neticeyi öğrenmek için geldiğinde cevap yerine ismail Efendi, yazdığı logaritma risalesini takdim etti. Çok şaşıran Fransız, Babıalide Gelenbevi ismail Efendi zeka ve kabiliyetine hayran olduğunu beyan etti. Reisülküttab Efendiye Şu adam Avrupada olsaydı ağırlığınca altın ederdi. demesi samimi bir ifadesiydi

Ömrünün sonunda yazdığı Cebir kitabı, çok kıymetli olup, tek başına, Gelenbevinin adının dillerde kalmasına fazlasiyle kafidir

Eserleri
Bıraktığı eserler onun mantık, matematik ve kelam ilmindeki üstünlüğünü açıkça ortaya koyar. ismail Efendi, medresenin yetiştirdiği ve ilmi değerini Osmanlı Devletinin sınırları dışına taşıran son alimlerdendir. Gelenbevinin yazdığı eserler, matematik ve astronomi mantık, felsefe ve adab kelam ve tasavvuf ile öteki eserleri olmak üzere, dört gruba ayrılır

Matematik ve astronomiyle ilgili eserler 1 Cebir Kitabı Kaynaklarda Hesab-ul-Küsür veya Küsürat-ı Hesab adlarıyla bilinen bu eser, en önemli kitabıdır. 2 Risale-i Azlai Müsellesat Türkçe yazılan eser, bir üçgenin açıları ve kenarları arasındaki bağıntıların hesap açısından incelenmesine dair olup, 79 sahifeyi bulmaktadır. 1805 senesinde Darüttıbaada da basılmıştır. 3 Şerh-i Cedavil-i Ensab Logaritma cetvellerinin kuruluş biçimi ve kullanılışına dair bir risaledir. Akıcı bir Türkçeyle yazılmıştır. Fransız mühendisinin sorularını cevaplamak için yazmıştır. 4 Risale ala Rub-il-Mukantarat ve Risale ala Rub-il-Müceyyeb Arapça

yazılan ve basılmayan eser, astronomi ile ilgilidir. 5 Risalet-ül-Kıble Dekaik-ül-Beyan fi Kıblet-il-Büldan Bu eser astronomi ve trigonometriyi ilgilendirmektedir.

Mantık, felsefe ve adab ilmiyle ilgili eserler Gelenbevi ala isagüci Şerhi Arapca yazılmıştır. 2 El-Burhan fi-ilm-il-Mizan Mantıkla ilgilidir. Mizan-ı Gelenbevi veya kısaca Burhan isimleriyle de tanınır. 3 Kıyas Risalesi Mantık ilmine dairdir.

Risalet-ül-imkan Arapça olanbu eser, Miftahu Bab-il-Müveccehat adıyla bilinir. 5 Talikat alaMir-ül-adab Münazara ilmi veya münazara sanatı ile ilgilidir. 6 Risaletü ilm-il-adab adab Risalesi veya Gelenbevi ala adab adıyla bilinir.

Kelam ve tasavvufla ilgili eserler 1 Haşiye ala Tehzib-ül-Mantık vel-Kelam, 2 Haşiye ala Şerh-ül-Celal el-Adüdiyye El-Mevakıf adlı eserin haşiyesidir. Kısaca Celal Haşiyesi ve Gelenbevi alel-Celal adlarıyla anılan eser, 1817 senesinde basılmıştır. Kelam ilmine dairdir. 3 Risale fi Tahkiki Mezhebi Ehl-is-Sünne fi Usat-il-Müminin Bozuk mütezile mezhebine cevap için yazılan bu eser de Arapçadır. 4 Vahdet-i Vücüd Risalesi

Diğer eserleri 1 Risale fi Beyanı ism-ül-Mana ve ism-ül-Ayn Nahiv ilmiyle alakalıdır. 2 Risale fi Şerhi Tarifi Sıdk-il-Haber ve Kizbihi, 3 Risale fit-Tekaddüm