Destan Nedir

Destan Nedir, Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini coşkulu, törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluşan manzum yapıtlardır. Bilinen en eski edebiyat türlerinden biridir. Yunanca espos sözcüğünden gelmektedir. Mitoloji, efsane, folklor ve tarihi öğeler içerir. Destanlar ve destansı öyküler ilkçağlardan beri dünyanın her yerinde gelenekleri sonraki kuşaklara aktarmak için kollektif olarak yaratılmış edebi biçimlerdir.

Destanların ortak özellikleri Hepsinde yarı tanrısal nitelikler taşıyan bir ya da birçok kahramandan söz edilir. Destan bu kahramanın eylemleri üzerine kurulmuştur. Olaylar çok geniş bir kozmik coğrafya üzerinde geçer. Bir destanın dünyası ortaya çıktığı zaman içinde düşünebilecek her şeyi barındıran bütünsel, çok yönlü bir dünyadır. Hemen bütün destanlarda uzun yolculuklar anlatılır. Çoğu destanda olaylara doğaüstü yaratıklar da katılır. Kişiler, olaylar, doğal varlıklar hep gerçek yaşamdaki boyutlarından daha büyük, daha zengindir. Özellikle sözlü destanlarda, uzun anlatı, betimleme tanımlama ve konuşma bölümleri bulunur. Öykü içinde öyküye yer verilir.Törensel söyleyişler ve kamusal duyarlılık hakimdir. Destanlar, temel olarak iki gruba ayrılır.

Sözlü destanlar Yazının henüz bulunmadığı ve yaygınlaşmadığı bir kültürde doğan ve kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarıldıktan sonra yazıya geçirilen destanlardır. Ozan ve şarkıcıların değişik zamanlarda söylediği şarkı ve şiirlerin bütünleşmesi ve işlenmesiyle oluşturulurlar. Örnekler

Gılgameş MÖ 3000 yıllarında Mezopotamyada ortaya çıkmıştır. Bilinen en eski destandır. Babil ve Akad toplumlarınca da benimsenmiştir. Ama bugüne kalan en eksiksiz biçimi Sümer toplumunda ortaya çıkmıştır. Zalim Uruk kralı Gılgameşin ölümsüzlük arayışını anlatır. Gılgameş ve arkadaşı Enkidu ile birlikte uzun arayışlardan sonra ölümsüzlük otunu bulur, ama bir yılana kaptırır.

Ilyada ve Odysseia MÖ 11-12nci yüzyıllarda geçtiği sanılmaktadır. Homeros destanları olarak bilinirler. Yunan Yarımadasındaki

Edebi destanlar Belirli bir yazar tarafından eski örneklere uygun olarak ve okunmak üzere Kaleme alınmış destanlardır.

Örnekler Vergiliusun Aeneisi MÖ 29-19uncu yüzyılları kapsar. Troyalı Aeneiasin uzun ve zorlu bir yolculuktan sonra Latin ülkesine gelerek Lavinium kentini kurması anlatılır. Lavinium sonradan Alba Langa ve Roma kentlerinin yerine kurulan ilk kenttir.Miltonun Paradise Lostu insanın cennetten kovuluşu ve tanrının şeytanla mücadelesini anlatır Dantenin La Divina Commediası ilahi Komedya MS 1310-1321, Ariostonun Orlando Furiososu Çılgın Orlando 1532, Camoesin Os Lusidası 1572.

Türk edebiyatında destan Asya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk boyları arasında zengin bir destan, geleneği vardır. Bilinen Türk destanları, arasında en eskisi Yaratılış Destanıdır. Altay Türkleri arasında söylenmektedir. V. Radlov tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir.Saka Destanı, iskit Türklerine aittir. Bu destan zinciri içinde Alp Er Tunga ve Şu parçaları bulunur. Bunlar Kaşgarlı Mahmudu Divanü Lugati-t-Türk adlı eserinde yer almıştır.

Oğuz Kağan Destanı 14üncü yüzyılda derlenmiş özet nitelikte bir metindir. Oğuz Kağanın doğumu ve üstün nitelikleri, Askeri başarıları ve ülkeyi oğulları arasında pay edişi anlatılır.

Oğuz Türklerinden günümüze gelen tek destan metni ise Dede Korkut Kitabıdır. Bayındır Han soyundan geldikleri sanılan Akkoyunluların egemen olduğu Kuzeydoğu Anadoludaki olaylar ve Müslüman Oğuzların yaşamı anlatılır. Göktürk Destanları çeşitli parçalardan oluşmuştur. Bozkurt parçasında Göktürklerin bir boz kurdun soyundan geldikleri, Ergenekon parçasında ise Ergenkona sığınmaları, çoğalıp buraya sığmayınca dağı eriterek dış dünyaya çıkmaları anlatılır. Köroğlu parçasında, göçebe Oğuzların Horasan ve Hazarda iranlılarla savaşlarından sözedilir. Manas Destanında Kırgız Türkleri’nin putperest Kalmuk ve Çinlilerle savaşları vardır.

Cengiz Han Destanı, Moğol istilasından sonra Kıpçak bozkırlarında ve eski Uygurların yaşadığı bölgelerdeki olayları anlatır. Timur Destanı, Timurun savaşları ve kişiliğine yer verir. Danişmend Gazi Destanında Türklerin Anadoluyu ele geçirmeleri anlatılır.Battal Gazi Destanında, da Anadoludaki Türk-Bizans savaşları yer alır.Anadoludaki ion krallıklarına saldırısı ve Akha kral ve prenslerinin daha sonraki serüvenleri anlatılır. Özellikle Odysseia, Yunan Tragedyası ve Batı edebiyatının önemli bir kaynağıdır.

Diğerleri Eski ingilizce halk destanı Beowulf, Eski Almanca Heldenlieder kahramanlık türküleri, Almanca Nibelungenlied , Kudrunlied, Fransada Chanson de Geste kahramanlık şarkısı, Chanson de Roland Frank kralı Charlemagneın savaşlarını anlatır, ispanyada El Cantar de Mio Cid, Hindistanda Mahabharata, Ramayana, Japonyada Heike Monogatari.