Çavdar Mahmuzu Nedir
Buğdaygillerin ekildiği bölgelerde, fakat rutubetli ve yağmurlu olan iklimlerde meydana gelen bu hastalığa, bilhassa Doğu Avrupada, Rusya ve Polonya ovalarında ve Batı Avrupada, iberik Yarımadasında rastlanmaktadır. ilaç elde etmek maksadıyle Avrupanın birçok memleketlerinde, Macaristan, Almanya, isviçre ve Fransada yetiştirilir. Türkiyede ekilmekte olan çavdarlar ve diğer buğdaygiller üzerinde bu hastalığa rastlanmaz. Çünkü iklim yeteri
kadar rutubetli değildir. Bazı bölgelerde tek tük rastlanan sklerotyumlar konu dışıdır Mantar sporları çavdar çiçeği dişi organının tepeciğinde çimlenir ve bir miselyum mantar ipliklerinin meydana getirdiği toplulukmeydana getirir. Miselyum yumurtalığın içini tamamen kaplar ve bir süre sonra üreme sporlarını vermeye başlar. Aynı zamanda mantar tatlı bir sıvı da salgılar. Balçiği denen
bu sıvı böcekleri çeker. Balçiğini emmeye gelen böceklerin vücutlarına sporlar yapışır ve böylece sporlar başaktan başağa taşınarak hastalık yayılır. Miselyum yumurtalığı tahrib ettikten sonra sıkı bir örgü haline geçerek, küçük bir boynuz veya horoz mahmuzu şeklinde siyahımtrak mor lekeli bir sklerotyuma döner. işte bu sklerotyuma çavdarmahmuzu denir. Olgunlaşan çavdar taneleri ile birlikte
sklerotyum da toprağa düşer ve kışı toprakta geçirir. ilkbaharda çavdarın çiçek açma zamanında sklerotyumdan soluk kırmızı renkli çok sayıda saplar çıkar. Bunların uçlarında mat kırmızı renkte yuvarlak başlıklar meydana gelir. Bu başakçıkların içindeki iğşeklinde sporlar, başakların açılmasıyle rüzgarlarla etrafa dağılarak, tıpkı bir çiçek tozu gibi çavdar çiçeğinin dişi organının tepeciğine gelir ve dişi organ üzerinde çimlenerek hayat safhasına yeniden başlamış olur.
Çavdar ununda, çavdarmahmuzu da bulunacak olursa, bu undan yapılan ekmek zehirlidir. Bu yüzden ortaçağda Avrupa ve iskandinav memleketlerinde büyük zehirlenme vakalarına rastlanmıştır. Bu zehirlenmeye Ergotismus adı verilir. Zehirlenme iki şekilde olur. Zehirli ekmeği yiyenlerin vücutlarının birçok yerinde şiddetli yanmalar başlar ve bunlar kangren oluncaya kadar sürer ve ölümle sonuçlanır. Kol, bacak veya herhangi bir organını kaybederek kurtulanlar da olur. Diğer şekli ise vücudun bazı organlarında gerileme olur, sakat kalır veya ölümle sonuçlanır
Kullanıldığı yerler
Çavdarmahmuzu tıbbî önemi de haizdir. Hafif ısıda kurutulan mahmuz siyahımtrak menekşe renginde, yarım ay şeklinde, 10-35 mm uzunluğunda, 2-5 mm genişliğindedir. Kokusu özel, tadı yoktur. Çavdarmahmuzu alkaloit yönünden zengindir. Özellikle ispanyada elde edilenlerinde alkaloit daha çoktur. Herbiri kuvvetli zehir olan bu alkaloitler üç grup altında toplanır 1 Ergometrin, 2 Ergotamin, 3 Ergotoksin.
Fizyolojik etkileri olan bu alkaloitler, doğumlardan veya çocuk düşürdükten sonra devam eden kanamalara karşı kullanılır. Çoğunun kan dindirici etkisi vardır.