çankırı Coğrafyası
coğrafi Yapı Dağlar çankırı topraklarının yaklaşık % 60 ı dağlar ve yüksek tepelerden oluşmaktadır. ilin kuzey sınırındaki dağlar, aynı zamanda en yüksek kesimini teşkil etmektedir. Kuzey Anadolu dağlarının ikinci sırasındaki ılgaz Dağları, doğu batı düzleminde uzanmaktadır. En yüksek noktası 2587 metre olan söz konu su dağ sırasının üzerinde Küçükhacet Tepesi 2546 Mt Büyükhacet Tepesi 2587 Mt Kulpi 1980 Mt Bulancak 1935 Mt Altunsivrisi 1934 Mt. ve Kocadağ 1763 Mt. bulunmaktadır. Aynı zamanda çankırı ve kastamonu arasındaki doğal sınırı il sınırına dönüştüren Ilgaz Dağları, Kurşunlu civarında Sofra Sırtları ve çerkeş yöresinde Doğu ve çamlıca olmak üzere iki kola ayrılmaktadır
Konum Orta Anadolunun kuzeyinde, Kızılırmak ile Batı Karadeniz ana havzaları arasında yer alan çankırı, 40° 30 ve 41º kuzey enlemleri ile 32° 30 ve 34º doğu boylamları arasında yer almaktadır. ilin komşuları batıda Bolu, kuzeybatıda karabük, kuzeyde kastamonu, doğuda çorum ve güneyde ankara ile Kırıkkaledir. Denizden yüksekliği 723 metre olup, ülke topraklarının %o 94lük bölümünü oluşturan toplam 7 388 Km²lik bir alana sahiptir.
Ilgaz Dağlarının güneyinde ise çorum ile Kastamonu Tosya sınırından başlayarak batıya doğru yönelen Erikli, Sarı kaya, Karakaya, Ilısılık, Yapraklı, Doğdu, Taşyakası, Batıbeli ve Dumanlı Dağları, yaklaşık 2000 Mt. yüksekliğe uzanan yeni bir sıra oluşturur.
Bu sıraların daha güneyinde kalan bölgede de çerkeş-Gerede ve Kızılca hamam sınırı boyunca bir diğer dağ sırası uzanır. Bu sırada çit, Karataş, ışık, Elden, Aydos, El divan ve Bozkır Dağları yer almaktadır. ilin kuzeybatısında ise karabük ve bolu ile doğal sınırı oluşturan Hodalca, Elaman ve Eğriova Dağları yer almaktadır. Kent merkezi civarında yer alan Hıdırlık Kaşı, Meryemana Tepesi ile Sarıdağ ise güneybatı düzleminde uzanan diğer büyüklü küçüklü tepelerle birlikte, ileride Taşyakası, Dumanlı ve Aydos Dağlarını oluşturarak devam etmektedir.
Ovalar çankırıda Kızılırmak Havzası dışında kayda değer önemli ovalar yoktur. Ne var ki bu havzanın da sularının tuzlu olması sulanabilen tarım arazisinin sınırlı olmasına sebep olmaktadır. ildeki ovalar başlıca beş başlıkta incelenebilir 1. Kızılırmak Havzası ovaları Bölgenin coğrafi konumuna göre oldukça geniş olan havzanın çankırı topraklarındakalan bölümü yaklaşık 30 Km. uzunluğundadır. Havzada batı-doğu doğrultusunda uzanan geniş ova ile bu ovanın kolları, bölgenin en büyük akar suyu olan Kızılırmakla birleşen çeşitli çay ve derelerin yatakları boyunca , kuzeye doğru yaklaşık 25 Km. uzanmaktadır. Bu ovalarda her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır.
Devrez çayı çevresindeki Ovalar Söz konusu ovalar Kurşunlunun güneyinden başlayıp Devrez çayı boyunca uzanarak Ilgaz ilçesi çevresinde genişleyen ovalardır. Ilgaza kadar yaklaşık 2 Km.lik dar bir şerit çizen ovalar, buradan itibaren genişlemeye başlar. Devrez çayının suladığı bu ovalarda da her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır.
Tatlıçay çevresindeki Ovalar Bu bölgedeki ovalar Tatlıçay ve Korgun çayının birleşme noktasında olup, söz konusu çay sularının tuzlu olması sebebiyle tarıma yönelik sulama yapılmamaktadır.
Orta ilçesindeki Ova ilçe dahilinde bulunan ve doğudan batıya doğru uzanan ova 15 Km. uzunluğunda ve yaklaşık 2 Km. genişliğindedir.
çerkeş Ovası Oldukça küçük sayılabilecek ova alüvyonlu topraklarla kaplıdır Yaylalar Dağların hakim olduğu il arazisinde Yayla tanımına uygun arazilerin sayısı pek fazla değildir. Genel arazinin yaklaşık % 2,5-3ünü oluşturan bu yaylalar ise ılgaz Dağları üzerinde bulunan Mülayim ve Karapınar Yaylaları, Yapraklı Yaylası ile Taşyakası, Aydos ve Dumanlı Dağları üçgeninde bulunan Sanı Yaylası ile El divan, Aydos, Karapazar ve Aliözü Yaylalarıdır. yaylaların bitki örtüsü ve ekolojik yapıları, özellikle dağ turizmi ile tracking sporu için son derece uygundur.
Akarsular il sınırları içindeki akarsuların en büyüğü, aynı zamanda ülkemizin en uzun nehri olan Kızılırmaktır. Kara ikliminin tüm özelliklerinin görüldüğü ilde, akar suların akış miktarlarında meteorolojik değişimlere paralel olarak düzensizlikler görülmekte, yazları bazı sularda azalma görülürken, irili ufaklı dere ve çayların tamamen kuruduğu görülmektedir
Bu durumun tersine ilk ve sonbaharda ise dere ve çaylarda su miktarının artarak normal ortalamaların üzerine çıktığı gözlemlenmektedir. Eskiden ciddi can ve mal kayıplarına yol açan taşkınların, son yıllarda alınan önlemler sayesinde tehlike oluşturmadığı bilinmektedir. çankırı ili sınırları içerisinde bulunan akarsuların en önemlisi Kızılırmaktır. 85.00 m³/snlik debisi olan nehrin yaklaşık 30 Km.lik bölümü çankırı sınırları içinde kalmakta ve geçtiği bölgedeki tarımsal araziyi sulamaktadır.
Ankaranın Kızılcahamam ilçesinden doğarak Orta, Kurşunlu ve Ilgazın topraklarını sulayan Devrez çayı ise 211 Km. uzunluğunda ve 8.9 m³/sn.lik debiye sahiptir. Önemli bir kolu da kent merkezinden geçen Tatlıçay Acıçayla birleşerek 96 Km. uzunluğunda olup sularının tuzlu olmasından dolayı yararlanılan bir akarsu değildir
Terme çayı ya da kaynağındaki ismiyle Şabanözü çayı, çankırı Ankara sınırını çizdikten sonra Acıçayla birleşir. Gerek bulunduğu konum, gerekse akışı açısından sulamaya ve tarıma uygun olan Uluçay, Kurşunlu ve çerkeşten gelen küçük çaylarla beslenmektedir. Oldukça hızlı akışı olan ve Uluçayla birleşen Melan Soğanlı çayı ise ilerleyen kesimlerinde Filyos ırmağına karışmaktadır.
Göller çankırı sınırları içinde önemli büyüklükte göl bulunmamaktadır. Küçük ve orta ölçekli göller ise kışın su toplayan, yazın ise kuruyan göllerdir. il sınırları içerisinde Kamış, Hacılar, Uzun, Bozyaka, yayla, Hasır, Dumanlı, Pazar, Büyük, Dipsiz, çöp, Bakkal, Gül, Sülük, Kadıgil isimlerinde göller bulunmaktadır. çankırıda tarım ve hayvancılığa yönelik olarak yapılmış bulunan Eldivan-Seydi, Karadere, Saray, Şabanözü Göleti, mart, Karaören, Kurşunlu Dumalı, Korgun Maruf, Yapraklı-Gürgenlik gibi göletler bulunmaktadır çankırıda, ayrıca 53 milyon m³ hacminde ve net 6.200 Hektar alanı sulayabilen Güldürcek barajı bulunmaktadır.
iklim bitki örtüsü ve yaban hayatı Karadeniz iklim kuşağından iç Anadolu Bölgesine özgü kara iklimine geçiş kuşağında yer almasına rağmen çankırıda genellikle iç Anadoluya özgü iklim hüküm sürmektedir. Merkez, Ilgaz ve Yapraklı ilçelerinde kışlar serin, yazlar ılık geçmektedir. çerkeş ilçesinde ise kışlar soğuk, yazlar serin geçer. ilin en fazla yağış alan ilçesi Yapraklıdır. Hemen hemen her mevsim yağışın görüldüğü ilde ortalama yıllık yağış miktarı 392-538 Kg/m² arasında değişmektedir.
Güneye doğru inildikçe bitki örtüsünde değişim ve zayıflama gözlemlenir. Yapılan son araştırmalarda yaklaşık 2-3 yüzyıl öncesine değin il topraklarının kimi tuzlu bölgeleri hariç olmak üzere ormanlarla kaplı olduğu belirlenmiştir. Ne var ki genellikle tarla açmak maksadıyla yapılan bilinçsiz kesimler, hayvan otlatmada ormanlardan yararlanılmak istenmesi, müdahale imkanı olmayan orman yangınları ve iklim değişiklikleri yüzünden bu ormanların büyük bir bölümü yok olmuştur.
ilin bütün bu tahribattan sonra geriye kalan ormanları başta Ilgaz ilçesi olmak üzere Elaman, Eğirova, Ovacık, Düvenlik, Ilısılık, Yapraklı, Sarıkaya, Karakaya ve Erikli Dağları ve çevresindedir. ildeki bitki örtüsünün üst florasını oluşturan iğne yapraklı ağaçlar, özellikle de kara çam, sarıçam, ardıç, meşe, ladin ve köknar gibi orman ağaçlarıyla ahlat ve kızılcık ağaçlarıdır. Bitki örtüsünün alt florasında ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile ayrıkotu, devedikeni ve yumak gibi bitkiler bulunmaktadır. Ayrıca akar sular boyunca söğüt ve kavak ağaçları ile zengin meyve bahçelerine de rastlanmaktadır.
ilde rastlanan başlıca av hayvanları kurt, tilki, tavşan ve sincaptır. çay ve derelerle göletlerde sazan, alabalık gibi tatlı su balığı türleri görülmektedir. Uzun yıllar düzenli olarak mücadele edilemediği için sayılarında oldukça artış görülen yaban domuzları ile son yıllarda yapılan etkin mücadeleler sonucu, tarım ürünlerine zarar veren bu hayvan türünde belirli bir azalma sağlanmıştır.
jeolojik yapı ve topraklar jeolojik yapı çankırı il Merkezinin bulunduğu bölge 3.Jeolojik zamanda meydana gelmiş Oligoseniosen yaştaki jipsli alçıtaşı serilerden oluşmuştur. Bu seri kuzeydoğuda Yapraklı ilçesi, güneydoğuda Kızılırmak, güneyde Ankara il sınırı, güneybatıda Eldivan ilçesinin sınırladığı geniş bir alana yayılmıştır. Değişik taşlı tortulların yer aldığı yörede püskürük ve başkalaşım kayaçları da görülür. Dumanlıdağ, Kurşunlu, ılgaz ve çubuk bölgelerini içine alan Galatya Masifi, mezozoik yaştadır. Genellikle andezit bileşiminde lav, tüf ve kongomeralardan oluşur
Andezit püskürmeleri asıl olarak miyosende, bir bölümü de pliyosende oluşmuştur. Galatya Masifinin lav ve tüfleri, Ilgaz-Kurşunlu neojen havzasındaki, miyosen tabakaları arasındaki boşlukları doldurur. Aynı masif içerisinde bulunan Orta ilçesi toprakları, çakıl, kum ve kil gibi akarsu tortuları ile örtülmüştür.
Batıda çerkeşten başlayarak Kurşunlu ve Ilgaza dek süren alanlarda, alt tabakaları tüflü ve marnlı neojen serisi vardır. Aynı seri Şabanözü ilçesinin güneyini de kaplar. Bu oluşumun üst kesimleri kumlu ve killidir.
Ilgaz ilçesinin kuzeybatısındaki Ödemiş Köyü yöresi ile Yapraklı ilçesinden Ankara il sınırına dek olan alanlarda mezozoik yaştaki seriler uzanır. Bu oluşumun içerisinde ince taneli kalkerler, denizaltı lavları ve serpantin kayaçları birleşerek bir Jeolojik Birim oluştururlar.
Ilgaz ilçesinin kuzeybatısından başlayan üst kretase, yer yer mezozoik yaştaki oluşumlarla kesildikten sonra yerini Karabük iline bağlı Eskipazar ilçesinin doğusuna dek olan kesimde flişlerine bırakır. Kalın ve sürekli seriler durumundaki kretase flişleri, kumlu ve killi şistler ve kalkerlerden oluşmuştur. Ilgaz ilçesinin kuzeydoğusu ve doğusu ise, metamorfik Kayaçların yayılım alanlarıdır. Bu Kayaçlar genellikle paleozoik, kretase ya da jura yaşlı oluşumlardır.
Topraklar Ağırlıklı olarak çıplak dağlar ve platolarla kaplı olan il toprakları şiddetli erozyon tehdidi altındadır. Bu yüzden tarım yapılamayan araziler otlak olarak kullanılmaktadır. Engebeli ve eğimli arazilerde ise sekileme yöntemiyle şeritsel tarım yapılabilmektedir. çankırı ili sınırları içerisinde alüvyal, kolüvyal, kestane renkli, kahverengi orman ve kireçsiz kahverengi orman toprakları olmak üzere toplam altı tür toprak bulunmaktadır