Aksaray Tarihi

Aksaray Tarihi

MÖ. 7000-6000 yıllarında Neolitik devirde Anadolu medeniyetinin ilk izlerini gördüğümüz Konya yakınlarındaki Çatalhüyükte Hasandağı'na dolayısıyla Aksaraya ait vesikalara rastlanmaktadır

Burada Hasandağı'nın lav püskürttüğünü tasvir eden bir kazıntı resme rastlanmıştır. Neolotik dönemde Aksaray ve çevresi iskan görmüştür. Kalkolitik ve eski demir devirlerinde iskan olup olmadığı bilinmemekle birlikte çevre köylerde Böget ve Koçaş bu döneme ait seramiklere rastlanmaktadır.

MÖ. 3000-2000 yıllarında Anadoluda Hatti kavmi yaşanmıştır. Bu dönemde Asurlu tacirler burada ticaret yapmışlardır. Aksarayın ilk ve orta tunç devirlerindeki durumunu Acemhüyük ören yerlerindeki yapılan arkeolojik kazılardan ve müze müdürlüğünün satın almış olduğu eski eserlerden öğrenmekteyiz.

Bu dönemde Asurlu tüccarlar Mezopotamyadan gelerek şehirlerin banliyölerinde ticaret merkezi kurmaya başlamışlardır. Asurlu tüccarlar yazıyı biliyorlardı. Pişirilmiş çamur üzerine yazılmış metinler, çamurun pekiştirilmesi suretiyle yapıştırılıyordu. Hüyük, MÖ. 3000'den itibaren iskan edilmiştir. Acemhüyük'ün en parlak devirleri MÖ. 2000 yılının ilk yarısına isabet etmektedir.

Koloni döneminin sonlarına doğru, MÖ. 1700 yıllarında Kafkaslardan gelen, küçük şehir devletleri kuran ve Anadolu'da, askeri bir devlet halinde bir kavmin varlığını görüyoruz. Hint-Avrupalı olan bu kavmin Anadolu da siyasi iktidarı ele geçirerek kurduğu devlet, eski Hitit Devletidir. Aksarayda Hititlere ait eserler bulunmamakla beraber mağlup memleketler arasında Aksarayın, adı geçmektedir.

Orta Anadolu'da MÖ. 13yy. sonlarına kadar devam eden Hitit egemenliği MÖ. 12 yy. da batıdan Trakya gelen ve deniz kavimleri olarak bilinen kavimlerin en güçlüsüdür.

Yanardağ küllerinin sıkışmasından oluşan tüf tabakalarının çok kolay kazılabilme özelliği nedeniyle bölgemize çok sayıda yer altı şehri ve dik yamaçlara kaya içinde yerleşme birimleri yapılmıştır. 7 yy. sonlarından itibaren Müslüman Arapların Anadolu üzerinden istanbul'a yaptıkları sefer nedeni ile bölgeye sığınan Hıristiyanların sayısı çok artmış, Ihlara Gelveri ve Göreme gibi yerleşim birimleri oluşmuştur.

Aksaray, 1142 tarihinde Selçuklular tarafından zapt edilmiş ve 1470 yıllarındaki Osmanlı hakimiyetine kadar ilhanlı, Danişmentli, Karamanoğulları egemenliğinde kalmıştır. 1470 yıllarında Aksarayı ele geçiren ishak Paşa tarafından, Fatih Sultan Mehmet'in emri ile halkın bir bölümü istanbul'a nakledilmiştir.

1142 yıllarında Selçuklu egemenliğine giren Aksaraya, giren II Kılınçaslan zamanında saraylar, medreseler, zaviyeler, kervansaraylar yaptırılmış, Azerbaycan ve başka yerlerden Müslüman halk, gazi, mücahit, alim, ticaret erbabı getirerek yerleştirilmiştir.

Bu yıllarda Aksaray, bir Selçuklu askeri üssü durumundadır. Kılınçaslanın babası Sultan Mesud, Danişmentlere karşı Aksarayı, bir askeri üs olarak kullanmıştır. Ve burada bazı tesisler yaptırmıştır. II. Kılınçaslan burada bir saray yaptırarak Arkhelais adını Aksaraya çevirdi ve burası ikinci payitaht gibi idi. II. Kılınçaslan kendi adını taşıyan türbede ebedi uykusundadır. Aksaray, Selçuklu ve Karamanoğlu dönemlerinden kalan eserler yönünden oldukça zengindir.

1470 yılında ishak Paşa tarafından ele geçirilen Aksaray Osmanlı hakimiyetine girmiştir. istanbul'un fethinden sonra boşalan şehrin iskanı için, Aksaray halkının büyük bir bölümü istanbul'a nakledilmiştir. Ve bu şehirde bir semte de Aksaray adı bu nedenle verilmiştir.

Aksaray, Osmanlı sınırları içine alındıktan sonra Fatih adına yapılan ilk tahrirde Aksaray vilayeti olarak gösterilmiştir Kanuni Sultan Süleyman zamanına kadar Aksaray, Karaman eyaletine bağlı bir kazadır. Kanuni devrinde Konya ya bağlı bir sancaktır. Cumhuriyet dönemine kadar bu şekilde devam ede gelmiştir.

H. 1336 M. 1920 yılında Aksaray Vilayet olmuştur. 1933 yılına kadar 13 yıl vilayetlik yaptıktan sonra vilayetliği lağvedilmiştir. 20.3.1933 tarihinde 2197 sayılı kanunun 3. maddesi ile Niğde'ye ilçe olarak bağlanmıştır.

1989 yılının 15 Haziran gününe kadar 56 yıl kaza olarak kalmış olan Aksaray, bu tarihte eski hakkı iade edilmek suretiyle tekrar vilayet olmuştur.

Geniş tarihi içerisinde Aksaray çeşitli medeniyetlere beşiklik yapmıştır. Güzelyurt ve Ihlara Hristiyanlarca önemli dini merkezler durumundadır. Bu kavimlerin hakimiyeti Friglerin Anadolu'yu istilaları ile son bulmuştur.

MÖ. 1200-700 yıllarında Hititler devrinde Aksaray çok büyük önem kazandı. Son yıllarda şehir merkezinde ve çevresinde yapılan kazılar M.Ö. 1100-1000 yılları ile 9 yy. ait Hitit hiyeroglifi ile yazılmış kitabelerin bulunması bu durumu ispatlamaktadır.

MÖ. 6 yy. da Perslerin Frig devletini ortadan kaldırması ile tüm Anadolu Pers egemenliğine girmiştir. Perslerin Yunanistana ilerlemeleri Grekopers kültürü adı verilen yeni bir uygarlık geliştirmiştir. Bu durum M.Ö. 3 yy. da Büyük iskender'in Persleri ortadan kaldırmasına dek devam eder.

Büyük iskenderle başlayan ve MÖ. 300 yıllarında sona eren döneme Helenistik dönem adı verilmektedir. Büyük iskender'in ölümünden sonra bölge kumandanlar arasında paylaşılmıştır. Aksarayda, Kapadokya Beyleğine bağlanmıştır. Bu dönemde Aksaray'ın ismi Arkhelais olmuştur. Roma imparatorluğunun M. S. 395 de ikiye ayrılması ile Doğu Roma imparatorluğu içinde kalan bölgemiz Doğu Romanın Bizans ismini almasından sonra 1071-1174 Bizans egemenliğinde kalmıştır.

M.S. 1 yy. da Havari St. Paul ve müritleri tarafından Anadolu da yayılmaya başlayan Hristiyanlık, çok tanrılı Roma taraftarlarının büyük tepkisine neden olduğundan, ilk Hristiyanlar korunma açısından daha elverişli yerlere yerleşmeye başlamışlardır. Ayrıca inzivaya çekilmek isteyen bir çok din adamı da bu bölgeye gelmiştir.

Gerek Manastır Vadisi ve gerekse Ihlara Vadisi içerisinde bulunan kaya oyma yüzlerce manastır ve kilise, her yıl yüz binlerce yabancının ziyaret ettiği çok önemli turizm merkezlerimizdir.

Jeolojik yapısı itibarı ile de bu yöremiz, bozulmamış tabii güzelliklere sahip, bir çok oyma yerleşim yeri ve yer altı şehrinin bulunduğu, kaplıcaların yer aldığı hem dini, hem doğal güzellikler ve hem de termal turizm açısından değer ifade etmektedir.

Hasandağı avcılık, dağcılık ve kış sporları bakımından önem arz eder. Ayrıca yayla olarak yöre halkının rağbet ettiği bir yerdir. 1990 yılı içerisinde kış sporları Turizm merkezi olarak ilan edilmiştir.

Selçuklu ve Karamanoğulları eserlerinin pek çok olduğu Aksaray, Han ve kervansarayları, Zinciriye Medresesi, Ulu Camii, Eğri Minaresi yanında Somuncubaba ŞeyhHamidüdini Aksarayi, Yunus Emre ve Tabduk Ermesi ile islam aleminin ilgisini de üzerine çekmektedir. Zinciriye Medresesi Halen müze olarak kullanılmaktadır ki müderris yetiştiren zamanın en büyük okullarından birisidir. Somuncu Baba ve Hacı Bayram-ı Veli burada öğretmenlik yapmışlardır.

Aksaray, tarihi, kültürel ve turizm açısından ele alındığında, Hristiyanlık öncesi, Hristiyanlık dönemi ve islami döneme ait bir çok esere sahip, kolektif açık hava müzesi durumundadır. Doğu-Batı, Güney-Kuzey ana yollarının bağlantı noktasında bulunması, Dünya'nın ve Türkiye'nin her yerine kolayca ulaşılmasından dolayı önemli bur turizm merkezi olma konumunu muhafaza etmektedir.

Ihlara Kuzey Anbar Kilise 11. yy. ikonoklast resimli Eğritaş Kilisesi 9. yy. süslü Kokar Kilise Popüler ve arkaik süslü Pürenliseki Kilise 10. yy. araik resimli Karanlıkkale Kilise 10. yy. popüler sanat Ağaçaltı Kilisesi Pre-ikonaklast resimli

Sümbüllü Kilise 10. yy. sonuna ait resimli Karabaca Kilisesi 10. yy. sonuna ait resimli Belisırma Yılanlı Kilise 9. yy. arkaik resimli Alçak Kayaaltı Kilise 10. yy. resimli Karagedik Kilise 10. yy. resimli Bezirhan Kilisesi 13. yy. ait resimler Kırkdamaltı Kilise 13. yy. ait resimler

Bahaeddin Kilise 10. yy. ait resimler Direkli Kilise 11. yy. ait başı Batkın kilise ikonoklast resimli Ala Kilise 11. yy. ait resimler Yaprakhisar Güvrecinlik Davullu Kilise ikonaklast resimli Çohum Kilise 9. yy. ve 11. yy. resimler Yazılı Kilise 1024 yılına ait resimler

Alaygediği Kilise 1023 yılına ait Koyunağul Kilisesi 11. yy. ait Panaga kilisesi 10. yy. ait Selime Kale Kilisesi 10. yy Doğanyuvası Kilisesi 10. yy. sonu Selime Hatun Türbesi Selçuklu Türbesi Ulu Camii 15. yy. Nakkaşlı Camii Minaresi 16. yy. Alaadin Camii 1156 tahrip olmuştur Zincirli Medrese 15. yy. ortası ibrahim Bey Medresesi 15. yy. ortası Sultanhanı 13. yy. ikinci yarısı Kızıl eğri minare 1221 Ulu Camide bulunan Minber Hoca Anüştekin tarafından Sultan 1. Mesud zamanında yaptırılmıştır