Muş Coğrafyası

Muş Coğrafyası

Muş, doğudan Ağrının Patnos ve Tutak, Bitlisin Ahlat ve Adilcevaz, kuzeyden Erzurumun Karayazı, Hınıs, Tekman, Karaçoban, batıdan Bingölün Karlıova ve Solhan, güneyden ise Diyarbakırın Kulp, Siirtin Sason ve Bitlisin Güroymak ve Mutki ilçeleri ile çevrilidir

ilimiz Doğu Anadolu Bölgesindedir. 39 29 ve 38 29 kuzey enlemleriyle 41 06 ve 41 47 doğu boylamlarının arasındadır. Yüzölçümü 8196 km2dır. Türkiye yüzölçümünün Yüzde 1,1ini kaplar.

Muş Güney Doğu toros Dağlarının uzantısı olan Haçreş dağlarının önemli zirvelerinden Kurtik Dağının kuzeye bakan yamaçlarında, Çar ve Karni derelerinin aktıkları vadiler arasında kuruludur.

Muş, yüksek ve dağlı bir yörededir. il alanının yüzde 34,9nü kaplayan dağlar, Güney Doğu Torosların uzantılarıdır Bu dağlar, Alp-Himalaya kıvrım sistemiyle birlikte oluşmuş genç dağlardır. Rakım, genellikle 1250 metrenin üzerindedir.

Genç ve verimli alüvyonlarla örtülü ovalar, il yüzölçümünün yüzde 27.2sini kaplar. Murat vadisi il topraklarını doğu-batı doğrultusunda parçalamıştır. Genellikle 1500-1700 m rakımlı platolar il alanının yüzde 37.9nu kaplar..

Dağlar
Güneydoğu Toros Dağlarının uzantıları muş il alanını çevreler. Eskiden gür ormanlarla örtülü olan bu genç dağlar, zamanla çıplaklaşmıştır. Muş ilinin başlıca önemli dağları Akdoğan Hamurpet, Şerafettin, Bilican, Bingöl, Haçreş Karaçavuş, Çavuş, Otluk ve Yakupağa dağlarıdır.

Akdoğan Hamurpet Dağı
Muşun kuzeyinde yer alır. Doğrultu su kuzeydoğu-güneybatıdır. Bu doğrultudaki uzunluğu yaklaşık 30 km, genişliği ise kuzey–güney doğrultuda 10 kmdır. En yüksek zirvesinin rakımı 2879 mdir. Muşun, önemli göllerinden olan Akdoğan Hamurpet Gölü bu dağın üzerindedir.

Şerafettin Dağları
Muş il alanının batısını engebelendirir. Büyük bölümü Bingöl ilinde kalan bu dağlar, doğu-batı doğrultulu çok yüksek ve düzenli bir sırt görünümündedir.

Bilican Dağları
Bulanık ve Liz ovaları arasında yer alır. Doğrultusu kuzeybatı-güneydoğudur. haçlı Kazan, Bulanık Gölünün kuzeybatısında balıksırtı biçiminde uzanan bu dağlar daha sonra düzenli bir biçim alır.

Rakım güneye inildikçe artar. Bilican Dağları, Bulanık ilçesine doğru düzenli biçimde alçalarak uzanır. Burada Laris Tepesini oluşturduktan sonra birden kesilir.

Bilican Dağlarının en yüksek zirvesi 2950 m. Rakımlı, Bilican tepe Ziyaret Tepe, Vangesor Tepesi dir. Diğer önemli zirveleri Avni Kalesi Tepesi 2754 m, Şeyhtokum 2300 m, Kara Burun 2500 m ve Hasan Tepeleridir.

Bingöl Dağları
Muş il alanının kuzey batısında yer alır. Bu Dağların büyük bölümü erzurum ilinde kalır. Doğu-batı doğrultusunda uzanan Bingöl dağları Muş il alanını engebelendirir.

Otluk Dağları
il alanının ikiye ayırırcasına kuzey batı güneydoğu doğrultusunda uzanır. Rakım genellikle 2000 m dolayındadır. En yüksek zirvesi ise 2155 m yüksekliğindedir.

Haçreş Karaçavuş, Çavuş Dağları Muş ilçe merkezinin güney-batısında kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanır. Muş şehri bu dağların önemli zirvelerinden olan Kurtik Dağı 2645 mnın kuzeye bakan yamaçlarında kurulmuştur.

Yakupağa Dağları
Muş il alanının güneydoğusunda uzanır. Doğrultusu doğu-batıdır. Muş Van illeri arasında tabii bir sınır oluşturacak biçimde uzanan bu dağların önemli bölümü Vandadır.

Platolar
Platolar il alanının 37,9nü oluşturur. il alanının kuzey ve kuzeybatısında yer alan bu platolar Murat vadisinin tavanı ile bu dağların zirveleri arasında sıralanır. Az dalgalı ve kalın bir toprak tabakası ile örtülüdürler. Bol sulu ve otludurlar. Bu nedenle Muş tarımının en gelişmiş dalı hayvancılıktır.

Vadiler Ve Ovalar
Muş ilindeki vadiler Murat ırmağı ve kollarınca açılmıştır. Bu vadilerin en önemlisi Murat Vadisidir. Muş il alanının yüzde 27,2sini ovalar oluşturur. En önemlisi muş, Bulanık, Malazgirt ve Liz Ovalarıdır.

Murat Vadisi
il alanının kuzey batısında başlar. Başlangıçta kuzey güney doğrultulu derin bir boğaz biçiminde olan vadi sonra batıya döner. Bulanık ovasına girer. Vadi tavanı Muş ovasında genişler. Ovanın çıkışında yeniden derinleşir. Murat Vadisi Ulukaya Köyün ün güneyinde il sınırlarının dışına çıkar.

Muş Ovası
Türkiyenin en büyük ovalarından biridir. Alanı yaklaşık 1650 km2dır. Uzunluğu 80 km, genişliği ise 30 km yi bulur. Basamaklı bir yapı gösterir. Ovanın güneyini Haçreş Dağları çevirir. Kuzeyde ise Şerafettin Dağları ve bu sıranın uzantıları vardır. Muş ovasının doğu ucunda Nemrut Dağı yer alır. Batı ucunda ise dağlık alanlar vardır. Muş ovası 3. jeolojik zamanın miyosen dönemi ortalarına kadar bir birikinti iken yer kabuğu hareketleri sonucu bir çöküntü alanına dönüşmüştür. Bu alan sonraki jeolojik dönemlerde yeni alüvyonlarla da örtülerek verimli bir alan durumuna gelmiştir.

Bulanık Ovası
ilin doğusundadır. Yüzölçümü 525,2 km2dır. Bu ova Murat ırmağı boyunca uzanan ince bir şerit görünümündedir. Genişliği ancak birkaç km. olan ovanın uzunluğu yaklaşık 20 km. kadardır. Bulanık ovasında genellikle tahıl ve bol miktarda koyun ve sığır yetiştirilmektedir.

Liz Ovası
Bilican Dağlarının güneyinden başlar Murat ırmağına kadar uzanır. Yüzölçümü 160 km2dır. Dalgalı bir yapı gösterir. Rakım Murat ırmağına doğru artar. Geniş kesimi mera olan Liz Ovasında tahıl, koyun ve sığır yetiştirilir.

Malazgirt Ovası
Muş il alanının doğusunda yer alır. Yüzölçümü yaklaşık 450 km2dir. Murat ırmağı ovanının kuzeybatısında geçer. Malazgirt ovası güneyde Süphan Dağı ve uzantıları ile Van Gölünden ayrılır. Yer yer bu dağlardan inen akarsularca yarılmış olan ova geniş bir bozkır görünümündedir.

Akarsular
Muş il alanı Fırat Havzası içindedir. il topraklarını sulayan önemli akar sular Murat ile onun kolu olan Karasudur.

Murat ırmağı
Van Gölünün kuzeyindeki Aladağdan doğar. Uzunluğu 600 km kadardır. Muş il sınırlarına kuzey doğudan girer. Kuzey-güney doğrultusunda bir süre akan ırmak bu sırada birkaç küçük dereyle ve doğuda da Karakaya Deresiyle birleşir. Debisi 200–300 m3tür. Debi ırmağın kabardığı zamanlarda 2500 m3 bulur. suyun azaldığı zamanlarda ise 50–70 m3 kadar düşer. Murat ırmağını besleyen diğer akarsular şunlardır Badişah, Şehit, Heftreng, Körsuyu, Liz, Köşker dere ve çaylarıdır.

Karasu
Güroymakdan doğar. Muş il sınırlarına güneyde girer. Uzunluğu 68 km kadardır. Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda akar. Başlıca kolları Daralı ovadan kaynağını alan 27 km uzunluğundaki Abdulbahar, Kazana Tepesinden doğan 35 km

uzunluğundaki Kelereş ile Çar ve Karnidir. Muş il sınırları içindeki diğer önemli akarsular şunlardır Aynı adlı dağdan doğan Çiçekveren Deresi 13 km, Aktuzladan doğan Heronek suyu 24 km, Bilican dağından kaynağını alan Liz Suyu 32 km, Kımsoradan doğan Çılbuhur deresi 27 km ve Hamurpet Dağından kaynağını alan Memanlı suyudur 24 km.

Göller
Muş ili sınırları içinde kalan başlıca göller Haçlı Bulanık, Hamurpet Akdogan, Küçük Hamurpet, gaz Kaz gölleridir.

Haçlı Bulanık Gölü
ilin güneydoğusunda Bulanık ilçesinin güneyindedir. göl adını güneyindeki Haçlı Köyünden almıştır. Göl Bulanık adını ise suyun genellikle bulanık oluşundan almıştır. Bir lav seti gölüdür. Haçlı gölü de kuzeyindeki Kızkopan volkanının yükselmesi ile oluşmuştur. Yüzölçümü 10 km2 kadardır. Gölde derinlik 7 m. aşmaz. Haçlı Gölü güneybatıdan akan Şeyhtokum Deresi ile birkaç kaynaktan beslenir. gölün su düzeyi bütün yıl boyunca hemen, hemen aynı kalır. Kışın donduğunda göl sathında yürünebilmektedir. Gölde alabalık ve aynalısazan bulunmaktadır.

Büyük Hamurpet Gölü
Varto ilçesinin kuzeybatısında Hamurpet dağlarının batısında yer alır. 2149 Rakımda ve 21 metre derinliğindedir. Yüzölçümü 1088 km2dır. Gölün her tarafı dik kayalarla çevrilidir. Derinliği küçük göle nazaran daha az olduğundan yeşil renktedir. Kaynak ve kar suları ile beslenir. Kış aylarında donar, su seviyesi tüm yıl boyunca pek değişmez. Gölde bol miktarda aynalısazan balığı ile ördek, kaz, turna ve kunduz da bulunmaktadır. Gölün bulunduğu alan volkanik özellikler taşımaktadır. Fazla olan suyu yakınından geçen iskender çayına boşaltır.

Küçük Hamurpet Gölü
Büyük Hamurpet gölünün yaklaşık 300 m kadar güneyinde ve 2173 rakımda küçük dairesel bir yapısı vardır. Gölün alanı 149 km2 dir. 47 metre derinlikte olduğundan mavi bir görünüme sahiptir. Dipten Büyük Hamurpete akıntısı bulunmaktadır.

Gaz Kaz Gölü
Malazgirt ilçesine bağlı Aktuzla Bucağının yakınlarındaki bu göl Karstik bir göldür. Gölün suyu tuzlu ve acıdır. Derinliği azdır. Kenarları sazlıktır. Bu nedenle ilkbaharda burası göçmen kuşların akınına uğrar. Kaz, ördek, su tavuğu en çok rastlanılan hayvan türleridir