Döviz Nedir

Döviz Nedir

Dar anlamda çek, poliçe gibi yabancı parayı temsil eden belgeler. Türkçede yabancı ülkelerin paralarına döviz, denmektedir. Herhangi bir ülkenin parasının, başka bir ülkenin veya ülkelerin parasına dönüştürülmesiyle ilgili işlemlere de döviz işlemi veya kambiyo işlemi denir. Döviz kelimesi dilimize Fransızcadaki deviseden geçmiştir. Genel olarak döviz dendiğinde milletlerarası ödemelerde kullanılan ödeme araçlarının tamamı ifade edilir

Ekonomik açıdan bakıldığında döviz, iktisadi anlamda bir mal niteliğindedir. Döviz, borsaları bazı özel nitelikleri olan piyasalardır. Kısaca belirtmek gerekirse, New York, Londra, Tokyo, Frankfurt, Zürich ve Paris en büyük döviz borsaları arasında bulunmaktadır. Ancak, döviz piyasalarını belirli bir yer veya mekanla sınırlı piyasalar olarak düşünmek doğru değildir.

Döviz borsaları, muayyen coğrafi bölgelerde faaliyet gösterseler de, çeşitli elektronik haberleşme araçlarıyla birbirleriyle sürekli olarak ilişki içinde bulunurlar. Denilebilir ki, günün her saatinde dünyadaki döviz piyasalarından herhangi birisi açık bulunur. Mesela Amerika Birleşik Devletlerinin batısında yer alan San Fransiscoda borsalar kapandığında Uzak Doğuda Tokyo, Hong Kong ve Singapur borsaları, ayrıca bu borsalardaki çok uluslu Amerikan ve Avrupa bankalarının şubeleri yeni açılmışlardır. Uzak Doğu borsaları kapandığında ise Orta Doğunun mali piyasaları ve merkezleri iki

saatten beri çalışmakta olup Avrupa borsaları mesaiye yeni başlamaktadır. Avrupa ile ortak çalışma saatleri sırasında New York borsasında faaliyet hacmi yoğunlaşmaktadır. Londra bankaları coğrafi konumları dolayısıyla, günlük çalışma süresi içinde öteki Avrupa piyasaları ve Kuzey Amerika dahil olmak üzere, Uzak Doğu ve Orta Doğu piyasalarıyla işlem yapabilmektedirler.

Milletlerarası döviz borsaları 24 saat sürekli olarak çalıştıkları için döviz fiyatları kurları sürekli olarak değişirler. Döviz bir iktisadi mal gibi işleme tabi tutulduğundan, dövizin bir arz ve talebi ve dolayısıyla da bir fiyatı vardır. Döviz fiyatlarına döviz kuru exchange rate denmektedir. Döviz kurları genellikle bir birim döviz başına veya bununla değiştirilebilen milli para miktarı olarak

tanımlanır. Mesela 1 $= 10.000 TL veya 1 DM= 6000 TL gibi. Döviz kurları 1 birim milli paranın karşılığı olan döviz miktarı olarak da tanımlanabilir. Bu şekilde düşünüldüğünde kurlar 1 TL= 1/10.000 $ veya 1 TL= 1/6000 DM olarak ifade edilebilir. Bu iki sistem birbirinin tersidir. Birincisinde dövizin, milli para cinsinden değeri ifade ediliyor buna direkt-kotasyon sistemi deniyor. ikincisinde ise milli paranın dış değeri, yani döviz cinsinden fiyatı gösteriliyor buna da indirekt kotasyon sistemi deniyor.

Milletlerarası borsalarda döviz kurları ABD dolarıyla milli paralar arasındaki değişim oranı şeklinde ifade edilince, ABD doları dışında iki para arasındaki değişim oranı bunların dolar cinsinden fiyatlarına göre dolaylı olarak hesaplanabilir. Mesela, 1 $ = 2000 TL 1 $= 2 DM ise 1 DM= 1000 TL olur. Bu şekilde dolar dışındaki paralar arasında hesaplanan kurlara çapraz kur cross-rate denilmektedir. Yani iki para arasındaki dolaylı değişim oranına çapraz kur adı verilir.

Yabancı paraların çapraz kurları arasında da bir uyum vardır. Çapraz kurlar arasındaki uyum bozulur, yani dövizin ucuz olduğu yerden satın alınıp pahalı olduğu yerde satılması işleri ortaya çıkabilir. Bu farklardan yararlanarak kazanç sağlanması işlemine arbitraj denir. Geniş anlamda döviz ticareti döviz bazında mevduat bulundurmayı, döviz piyasaları arasındaki kur farkından kar elde etmeyi döviz arbitrajı, zaman içindeki kur değişmelerinden kar elde etmeyi döviz spekülasyonu de kapsamına almaktadır.

Döviz piyasaları vadeli piyasa forward market ve vadesiz piyasa spot market olmak üzere ikiye ayrılırlar. Vadesiz piyasalarda döviz işlemleri herhangi bir işgününde o günün döviz kuru üzerinden yapılmaktadır. Vadeli piyasalarda ise tarafların sözleşme ile tesbit ettikleri gelecekteki bir gün ve döviz kuru üzerinden vadeli döviz kuru döviz alım ve satımının taahhüt edilmesi şeklinde yapılmaktadır.

Vaktiyle altın para sisteminin yürürlükte olduğu yıllarda ülke paraları, bulundurdukları veya temsil ettikleri altın miktarına göre birbirleriyle mübadele edilirlerdi. Mesela Türk lirası 2 gr altını, dolar 6 gram altını temsil ediyorsa, 1 dolar= 3 TL olarak belirlenirdi. Böylece belirlenmiş olan kurların değişmeleri de mümkün olmazdı. Altın para sisteminin çok önemli bir üstünlüğü olarak nitelenen bu husus, daha sonra kağıt para sistemine geçirilmesiyle birlikte geçerliliğini kaybetti. Döviz kurları sabit veya esnek olarak belirlenebilmesinin fayda ve mahzurlarını esas alan tartışmalar iktisat literatüründeki canlılığını hala korumaktadır.

ikinci Dünya Savaşı sonlarından 1973 başlarına kadar dünyada geçerli olan ve Bretton Woods Sistemi diye bilinen para sistemi bir sabit kur sistemiydi. 1973 başlarından itibaren Batılı ülkeler esnek veya değişken kur sistemini benimsemişlerdir. Ne var ki, Avrupa Topluluğu ülkeleri gibi bazı sanayileşmiş ülkeler paralarını sabit kurlardan birbirine bağlayarak bir para sahası oluşturmuşlardır. Belirtmek gerekir ki, günümüzde tam bir esnek kur sistemi hemen hemen hiçbir ülkede uygulanmamaktadır. Hemen hemen her ülke döviz kurlarının nisbi de olsa istikrarlı oluşunu özlemektedir. istikrar arayışları ise döviz piyasalarına müdahaleyi zorunlu kılmaktadır.

Türkiyede 1929 yılına kadar Lozan Antlaşmasında yer alan hükümler dolayısıyla döviz piyasalarına fazla bir müdahalede bulunulamamıştır.

Lozan Antlaşmasının koyduğu sınırlamaların sona ermesiyle birlikte, 20 şubat 1930 tarihinde çıkartılan 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu ile döviz işlemlerini düzenleme yetkisi Maliye Bakanlığına verilmiş ve yoğun bir şekilde döviz kontrolu uygulanmaya başlanmıştır.

Özellikle 1983 ten sonra Türk Lirasına konvertibilite sağlamak yönünde getirilen bazı düzenlemelerle 1567 sayılı kanunun uygulamaları yerine geniş ölçüde bir serbesti ortamı getirilmiştir. Sabit döviz kurusistemi fiilen terk edilmiş ve kurların önce kısa aralıklarla, sonraları Merkez Bankasınca her gün

belirlenmesi yoluna gidilmiştir. Hükümet 1989 da aldığı bir kararla banka ve yetkili kurumlara 3000 dolar veya eşdeğer döviz satabilme hakkı verildi. Mart 1990 da 32 sayılı karar olarak bilinen Türk Parasını Koruma Hakkındaki Kararda yapılan değişiklikle, Türkiyede yerleşik kişilere sınırsız döviz bulundurma ve transfer etme gibi haklar tanındı. 1993

Bazı Ülkelerin Para Birimileri Ülkenin Adı Para Birimi

Afganistan …………………… Afgani

Almanya …………………….. Mark

ABD……………………………. Dolar

Arjantin ………………………. Peso

Arnavutluk …………………… Lek
Avustralya …………………… Dolar
Avusturya …………………… Şilin
Bangladeş …………………… Taka
Birl. Arap Emirlikleri………. Dirhem
Bolivya………………………… Peso
Brezilya ………………………. Cruzerio
Bulgaristan …………………. Leva
Cezayir ………………………. Dinar
Çekoslovakya ……………… Koruna Krone
Çin H.Cum. …………………. Renminbi-Yuan yan
Danimarka …………………… Krone
Endonezya …………………. Rupipah

EskiSovyetCum. ………….. Ruble
Fas ……………………………. Dirhem
Finlandiya …………………… Markka
Fransa ………………………… Frank
Ghana ………………………… Cedi
Güney Afrika Cum. ………. Rand
Hindistan …………………….. Rupi
Hollanda …………………….. Florin, Gulden
Irak ……………………………. Dinar
ingiltere ………………………. Paund, Sterlin
iran ……………………………. Riyal
irlanda ………………………… Pund

ispanya ………………………. Peseta
israil……………………………. Pund
isveç ………………………….. Kron
isviçre ………………………… Frank
italya ………………………….. Liret
Japonya………………………. Yen
Kanada ………………………. Dolar
Katar ………………………….. Riyal
Kenya ………………………… Şilin
Kıbrıs KKTC ……………… Lira
Kuveyt ………………………… Dinar
Küba ………………………….. Peso
Libya ………………………….. Dinar
Lübnan ………………………. Pund
Macaristan…………………… Forint
Malezya ………………………. Ringgit

Meksika ………………………. Peso
Mısır ………………………….. Lira
Nijerya ………………………… Naira
Norveç ………………………… Kron
Pakistan………………………. Rupi
Peru……………………………. Sol
Polonya ………………………. Zioty
Portekiz ………………………. Escudo
Romanya …………………….. Leu
Sudan ………………………… Lira
Suriye ………………………… Lira

Suudi Arabistan……………. Riyal
Şili ……………………………… Peso
Tunus ………………………… Dinar
Türkiye………………………… Lira
Umman ………………………. Riyal
Ürdün………………………….. Dinar
Venezuella…………………… Bolivar
Yeni Zellanda ……………… Dolar
Yugoslavya …………………. Dinar
Yunanistan …………………. Drahmi
Zaire ………………………….. Zaire